Een tekstkritisch probleem: Matteüs 20:16

Aan het einde van de gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard (Matteüs 20:1-16), maakt Jezus nog een opmerking. In de Statenvertaling en de Herziene Statenvertaling is die opmerking uitgebreid met nog een verklarende zin. Oorspronkelijk hoort die uitbreiding niet bij de oudste tekst van Matteüs. Hoe zit dat?

Hoewel je in de meeste handschriften de ‘langere’ versie van Matteüs 20:16 vindt, staat in de oudste handschriften de ‘kortere’ versie. Op zich zou het kunnen dat de overschrijvers van die handschriften de slotzin per ongeluk hebben overgeslagen. Het einde van het woord ‘laatsten’ in het Grieks is hetzelfde als het einde van het woord ‘uitverkoren’. Je kunt je voorstellen dat een overschrijver dus per abuis dacht dat hij al bij het eind van het vers was, en de slotzin dus oversloeg. Dit soort dingen gebeuren wel vaker bij het overschrijven.
Toch denken de meeste geleerden dat dit hier niet de verklaring is. Het gaat hier niet om per ongeluk weggevallen woorden, maar om bewust later toegevoegde woorden. De toevoeging stamt waarschijnlijk uit de tweede eeuw na Christus. De slotzin past namelijk niet helemaal bij het verhaal van Matteüs 20. In de gelijkenis draait het om gelijkheid: iedereen wordt hetzelfde behandeld. De toevoeging gaat juist uit van een onderscheid tussen twee groepen.

Overschrijvers dachten hier waarschijnlijk aan het einde van een andere gelijkenis, namelijk Matteüs 22:14. Daar staat vrijwel precies hetzelfde als in de uitgebreide tekst van Matteüs 20. In sommige handschriften is deze zin ook aan Lucas 14:24 toegevoegd. Het betreft dus een bekende uitspraak van Jezus, die vanuit Matteüs 22:14 ook op enkele andere plaatsen werd ingezet. De extra zin staat in de meeste Griekse handschriften, ook in de handschriften die voor de Textus Receptus zijn gebruikt, de brontekst van de (Herziene) Statenvertaling.

De uitspraak die Jezus doet in Matteüs 22:14 is belangrijk. Maar in Matteüs 20 hoorde die uitspraak van oorsprong niet. Het is beter om de gelijkenis van Matteüs 20:1-16 eerst op zichzelf te lezen en uit te leggen, en niet te sturen door een toegevoegde zin uit een ander hoofdstuk.