Een tekstkritisch probleem: Jakobus 2:20

In Jakobus 2:20 wordt in de Statenvertaling (SV) en de Herziene Statenvertaling (HSV) een ander woord gebruikt om ‘de werken’ aan te duiden dan in de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). In de SV en de HSV zijn de werken ‘dood’ en in de NBV zijn de werken ‘nutteloos’. Dat is nogal een verschil. Hoe komt dat?

Zou het woordje dat in de Griekse tekst staat, verkeerd vertaald zijn? Om kort te zijn: nee. De vertaling is hier in vers 20 iets anders omdat beide vertalingen een andere brontekst gebruiken. De NBV is gebaseerd op de moderne teksteditie van Nestle-Aland en de SV en HSV op de Textus Receptus. De Textus Receptus gebruikt een ander woord in vers 20.

De handschriften van Jakobus laten hier twee tekstvarianten zien, ‘nutteloos’ en ‘dood’. Die twee varianten zijn ongeveer gelijk verdeeld over de oudste handschriften. Dat de werken ‘dood’ zijn, is waarschijnlijk een correctie op de tekst. Je kunt namelijk makkelijker de lezing ‘dood’ verklaren als er eerst ‘nutteloos’ heeft gestaan dan andersom. Dat heeft twee redenen: het woordje ‘dood’ wordt ook al in 2:17 en 2:26 met ‘werken’ verbonden. Daarnaast lijkt Jakobus een woordspeling te gebruiken: het woordje ‘nutteloos’ lijkt in het Grieks erg op ‘werken’.

Je kunt je voorstellen dat het woordje ‘dood’ veel krachtiger overkomt dan ‘nutteloos’. Toch hoort ‘dood’ niet bij de originele tekst. In Jakobus’ argument gaat het erom dat je niet simpelweg kunt geloven zonder dat het zichtbaar wordt. Hij zegt: geloven is ook doen; dat wordt ook met het woord ‘nutteloos’ duidelijk gemaakt.