Een tekstkritisch probleem: Marcus 15:28

In de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) staat Marcus 15:28 in een voetnoot bij de tekst vermeld. In de Statenvertaling (SV) en de Herziene Statenvertaling (HSV) staat dit vers gewoon in de tekst: ‘En het Schriftwoord is in vervulling gegaan dat zegt: En Hij is onder de misdadigers gerekend.’ Waarschijnlijk gaat het om een latere toevoeging aan de Griekse tekst van Marcus. In de oudste handschriften met de tekst van Marcus komen we dit vers niet tegen.
Het gaat om een verwijzing naar Jesaja 53:12. We vinden ditzelfde citaat ook in Lucas 22:37. Daar hoort het wél bij de oorspronkelijke Griekse tekst. In de NBV lees je daar: ‘Want ik zeg jullie: wat geschreven staat, moet in mij tot vervulling komen, namelijk: “Hij werd gerekend tot de wettelozen.” Inderdaad, nu wordt voltrokken wat over mij gezegd is.’ In Lucas is het Jezus zelf die Jesaja 53:12 aanhaalt; hij doet dat vlak voordat hij wordt gevangengenomen.

Om te bepalen of iets een latere toevoeging is, hanteren onderzoekers vaak het volgende principe: wat is waarschijnlijker, dat dit vers later is weggelaten of dat het later is toegevoegd? In het geval van Marcus 15:28 is er eigenlijk geen goede reden te bedenken waarom overschrijvers dit vers, als het van oorsprong in de tekst stond, zouden hebben weggelaten. Maar als latere toevoeging is het heel goed te verklaren. Een overschrijver heeft dit vers van Lucas waarschijnlijk in de kantlijn bij Marcus 15 gezet, omdat het citaat van Jesaja hier perfect van toepassing lijkt. In een volgend stadium is dit citaat vanuit de kantlijn in de tekst terechtgekomen. Want in de kantlijn stonden ook geregeld woorden of zinnen die een overschrijver in eerste instantie per ongeluk had overgeslagen, en er daarna in de kantlijn nog naast zette. Uit bestudering van handschriften blijkt dat woorden of zinnen die eerst in de marge stonden, later vaak onderdeel van de tekst zijn geworden.
De evangeliën werden veel met elkaar vergeleken. We zien dan ook veel voorbeelden in de handschriften van verzen die vanuit het ene evangelie aan het andere zijn toegevoegd. In dit geval is het opvallend dat de formulering ‘zo ging in vervulling’ in het evangelie volgens Marcus nergens voorkomt. Die formule is vooral kenmerkend voor Matteüs.

In de SV en de HSV is Marcus 15:28 deel van de tekst. Dat komt omdat in de Griekse grondtekst voor deze vertalingen, de Textus Receptus, dit vers wel was opgenomen. In de (late) handschriften die ten grondslag liggen aan de Textus Receptus stond deze toevoeging in de tekst. De (oudere) handschriften waarin deze toevoeging nog niet staat, waren nog niet bekend toen de Textus Receptus verscheen.

Marcus 15:28 is een latere toevoeging aan de tekst, onder invloed van overschrijvers. Je kunt je voorstellen dat zij de profetie van Jesaja 53:12, door Jezus geciteerd in Lucas 22:37, ook van toepassing vonden op het kruisigingsverhaal in Marcus. Jezus werd tussen twee misdadigers gekruisigd: hier ging de profetie van Jesaja in vervulling.
Je zou kunnen zeggen dat er inhoudelijk niet zoveel aan de hand is. Immers, het gaat om een profetie die in Lucas op Jezus wordt toegepast in verband met zijn lijden. En in Marcus gebeurt, door deze toevoeging, hetzelfde. Toch is er wel een belang. Het gaat om een citaat uit Jesaja dat vanuit Lucas wordt toegevoegd en dat wordt ingeleid met een formulering die vooral Matteüs vaak gebruikte, en Marcus nooit. Om de eigen, zuivere stem van de verschillende evangelieschrijvers te kunnen horen, moet je de tekst lezen zonder latere toevoegingen.