Een tekstkritisch probleem: Handelingen 8:37

32 Dit was het schriftgedeelte dat hij las:
      ‘Als een schaap werd hij naar de slacht geleid;
      als een lam dat stil is bij zijn scheerder
      deed hij zijn mond niet open.
33 Hij werd vernederd en hem werd geen recht gedaan,
      wie zal van zijn nakomelingen verhalen?
Want op aarde leeft hij niet meer.’
34 De eunuch vroeg aan Filippus: ‘Kunt u me zeggen over wie de profeet het heeft? Over zichzelf of over een ander?’ 35 Daarop begon Filippus met hem te spreken over het evangelie van Jezus, waarbij hij deze schrift-tekst als uitgangspunt nam. 36 Onderweg kwamen ze bij een plaats waar water was, en de eunuch zei: ‘Kijk, water! Waarom zou ik niet gedoopt kunnen worden?’ 37 * * * 38 Hij liet de wagen stilhouden en beiden liepen het water in, zowel Filippus als de eunuch, waarna Filippus hem doopte. 39 Toen ze uit het water kwamen, greep de Geest van de Heer Filippus en nam hem mee, en de eunuch zag hem niet meer, maar vervolgde zijn weg vol vreugde. 40 Filippus kwam terecht in Azotus; van daar reisde hij verder en verkondigde in alle steden het evangelie, tot hij in Caesarea aankwam.

8:37 * * * Sommige vertalingen hebben hier een extra vers: Filippus zei tegen hem: “Indien u gelooft met heel uw hart, is het toegestaan.” Hij antwoordde: “Ik geloof dat Jezus Christus de Zoon van God is.” Dit vers hoort niet bij de oudste tekst van het Nieuwe Testament.

Swipe om alle gegevens te zien

De kwestie

Handelingen 8:37 is een latere toevoeging aan de tekst. Het eerste handschrift waarin we dit vers vinden is een tweetalig handschrift (Latijn-Grieks) uit de zesde eeuw. De Griekse tekst van dit handschrift is duidelijk beïnvloed door de Latijnse vertaling. Dit extra vers komt vervolgens ook nog voor in een kleine groep Griekse handschriften vanaf de tiende eeuw. Omdat we dit vers verder alleen terugvinden in een aantal oud-Latijnse handschriften (vanaf de zesde eeuw), is het heel waarschijnlijk dat deze toevoeging aan de Griekse tekst afkomstig is uit de Latijnse traditie.
Waar komt deze toevoeging vandaan? Het extra vers van Handelingen 8 lijkt een combinatie van twee oudere toevoegingen op de tekst. Bij twee vroege kerkvaders vinden we namelijk een korte aanvulling op de tekst van Handelingen 8. Irenaeus (uit de tweede eeuw) voegt een zin toe die lijkt op het slot van Handelingen 8:37, en Cyprianus (uit de derde eeuw) voegt een zin toe die lijkt op het begin van Handelingen 8:37. Hun aanvullingen dienen hetzelfde doel: duidelijk maken dat de eunuch niet ‘zomaar’ gedoopt werd, maar pas nadat hij het geloof in Jezus Christus had aanvaard.

Het belang

De tekst van Handelingen 8 speelde een rol in de christelijke kerk met betrekking tot de doop. In de oudste tekst van Handelingen wordt de eunuch gedoopt als hij erom vraagt. Filippus stelt geen voorwaarde. Je kunt je voorstellen dat dit in later eeuwen vragen opriep: is voor het ontvangen van de doop een geloofsbelijdenis niet noodzakelijk?
Als je Handelingen 8 goed leest, dan kun je daaruit opmaken dat het geloof van de eunuch aan zijn doop voorafgaat. Maar de tekst zegt dat niet expliciet. Daarom werd dat door verschillende kerkvaders expliciet aangevuld, in verschillende bewoordingen. Op basis van hun aanvullingen werd later een extra vers aan de tekst toegevoegd. En die toevoeging komen we tegen in een aantal handschriften: Latijnse en Griekse. Hoewel die aanvulling op zich goed past bij het verhaal, hoort het niet bij de oudste Griekse tekst.

Latere vertalingen

Het extra vers van Handelingen 8 stond in enkele handschriften die gebruikt werden voor de Textus Receptus. Zo is deze toevoeging deel van de Textus Receptus geworden, en daardoor ook terechtgekomen in de Statenvertaling en de Herziene Statenvertaling.