Een tekstkritisch probleem: Lucas 2:33-43

33 Zijn vader en moeder waren verbaasd over wat er over hem werd gezegd. 34 Simeon zegende hen en zei tegen Maria, zijn moeder: ‘Weet wel dat velen in Israël door hem ten val zullen komen of juist zullen opstaan. Hij zal een teken zijn dat betwist wordt, 35 en zelf zult u als door een zwaard doorstoken worden. Zo zal de gezindheid van velen aan het licht komen.’
36 Er was daar ook een profetes, Hanna, de dochter van Fanuel, uit de stam Aser. Ze was hoogbejaard; vanaf haar huwbare leeftijd had ze zeven jaar met haar man geleefd, 37 en ze was nu al vierentachtig jaar weduwe. Ze was altijd in de tempel, waar ze God dag en nacht diende met vasten en bidden. 38 Op dat moment kwam ze naar hen toe, bracht hulde aan God en sprak over het kind met allen die uitzagen naar de bevrijding van Jeruzalem.
39 Toen ze alles overeenkomstig de wet van de Heer hadden gedaan, keerden ze terug naar Galilea, naar hun woonplaats Nazaret. 40 Het kind groeide op, werd sterk en was begiftigd met wijsheid; Gods genade rustte op hem.
41 Zijn ouders gingen jaarlijks voor het pesachfeest naar Jeruzalem. 42 Toen hij twaalf jaar was, maakten ze weer hun gebruikelijke pelgrimstocht. 43 Na afloop van het feest vertrokken ze naar huis, maar Jezus bleef in Jeruzalem achter zonder dat zijn ouders het wisten.

***
2:33 Zijn vader en moeder – Andere handschriften lezen: ‘Jozef en zijn moeder’.
2:43 zijn ouders – Andere handschriften lezen: ‘Jozef en zijn moeder’

Swipe om alle gegevens te zien

Wat is er aan de hand?

In de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) lees je in vers 33 over Jezus’ ‘vader en moeder’ en in vers 41 over ‘zijn ouders’. Sommige handschriften hebben hier een andere lezing: ‘Jozef en zijn moeder’. Enkele van die handschriften zijn heel oud, zoals het Diatessaron, een samenstelling uit verschillende evangeliën, uit de tweede eeuw, en Oud Latijnse vertalingen. Maar ook al bestond de variant ‘Jozef en zijn moeder’ al vroeg, de tekst waarop de NBV zich baseert is waarschijnlijk toch ouder. In vers 33 staat in het Grieks ‘zijn vader en moeder’; in vers 41 en 43 staat in het Grieks ‘zijn ouders’. In de Statenvertaling en de Herziene Statenvertaling, die beide op de Textus Receptus zijn gebaseerd, komt je de variant tegen: ‘Jozef en zijn moeder’.

Hoe komt Jozef in de Textus Receptus terecht?

Toen Erasmus zijn Nieuwe Testament uitgaf in 1516, beschikte hij slechts over enkele Griekse handschriften; die hadden ‘Jozef en zijn moeder’ in de tekst staan. Bovendien kende Erasmus deze lezing al uit de Vulgaat. Want in die Latijnse vertaling staat in Lucas 2:33 ook ‘Jozef en zijn moeder’. Begrijpelijk dat Erasmus dacht dat dit de goede lezing was. En eveneens begrijpelijk dat deze lezing in de Textus Receptus is opgenomen.
Nu we de beschikking hebben over zeer veel meer handschriften dan in de zestiende en zeventiende eeuw het geval was (inmiddels zo’n 5700 Griekse handschriften) kunnen we twee conclusies trekken. Ten eerste komt deze variant, ‘Jozef en zijn moeder’ in zeer veel handschriften voor. En ten tweede is het, naar alle waarschijnlijkheid, toch een latere ‘verbetering’ van de oudere tekst, ‘zijn vader en moeder’ (vers 33) en ‘zijn ouders’ (vers 43).

Wat is het belang?

De oudste tekst, die sprak over ‘zijn vader en moeder’ en over ‘zijn ouders’ kon wellicht de indruk wekken dat Jozef hier beschreven wordt als de werkelijke vader van Jezus. Maar hoe zit het dan met de maagdelijke geboorte van Jezus waar Lucas 2 en Matteüs 1 op zinspelen? Natuurlijk hoeft het één niet met het ander in tegenspraak te zijn. Maar zoals veel vaker zien we bij overschrijvers de neiging om de bijbeltekst te beschermen tegen eventuele kritiek en eventuele hobbels glad te strijken. Door ‘zijn vader’ te veranderen in ‘Jozef’ kan er geen misverstand meer bestaan!
Inmiddels kijken we hier iets anders tegenaan dan de overschrijvers deden. Het is niet nodig om de tekst van de Bijbel op die manier in bescherming te willen nemen. Die tekst is overtuigend van zichzelf.