Een tekstkritisch probleem: Lucas 11:2-4

De meerderheid van de Griekse handschriften van Lucas heeft een langere versie van het ‘Onze Vader’ zoals in de Statenvertaling (SV) en de Herziene Statenvertaling (HSV) staat gedrukt. Het gaat hier niet alleen om een langere versie van vers 2, maar ook om een langere versie van vers 4, waarin aan het eind van het vers staat: ‘maar red ons uit de greep van het kwaad’. Die langere versie van het Onzevader is hoogstwaarschijnlijk niet de originele versie van Lucas. Er zijn namelijk ook oude Griekse handschriften die de kortere tekst hebben. Een daarvan is een papyrusfragment uit de derde eeuw. Daarnaast lijken de kerkvaders Tertullianus (tweede eeuw) en Origenes (derde eeuw) alleen de korte versie te kennen. Toch kwam de lange versie uiteindelijk in de meeste handschriften terecht, en ook in de Textus Receptus, de grondtekst van de SV en de HSV.

Hoe is dat gegaan? De tekst van het Onzevader zoals we die kennen uit Matteüs 6 werd gebruikt in de christelijke liturgie. Het Onzevader groeide uit tot een bekende, belangrijke liturgische tekst, en dat verklaart waarom de langere tekst ook in de handschriften van Lucas is terechtgekomen. De toevoegingen in het Onzevader in Lucas 11 waren een aanpassing aan het veelgebruikte Onzevader uit Matteüs.
Andersom geredeneerd: stel dat de langere tekst wél oorspronkelijk is in Lucas 11. Hoe kun je dan verklaren dat allerlei overschrijvers, wijdverspreid over het Middellands Zeegebied, los van elkaar, exact dezelfde gedeelten uit die tekst hebben weggelaten: ‘Onze’ en ‘in de hemel’, ‘Laat uw wil gedaan worden, op aarde zoals in de hemel’ en ‘maar red ons uit de greep van het kwaad’? Dat is zeer onwaarschijnlijk. Dat de tekst op basis van Matteüs 6 is aangevuld, ligt juist erg voor de hand.
Soms wordt wel gezegd dat Marcion (circa 85-160, veroordeeld als ketter) de tekst van Lucas heeft ingekort. Dat klopt echter niet. Dit was simpelweg de enige tekst van Lucas 11 die Marcion kende. Kerkvader Tertullianus (circa 155-240), die tegen Marcion schrijft, zegt niet dat hij een verkeerde tekst van Lucas 11 heeft, maar dat hij die tekst verkeerd uitlegt.

We hebben het Onzevader in twee verschillende versies: de langere versie van Matteüs 6 en de kortere versie van Lucas 11. In de kern stemmen die twee versies helemaal met elkaar overeen, maar beide zijn een onderdeel van het eigen, unieke geluid van de verschillende evangeliën. Er is geen goede reden om de eigen versie van Lucas 11 onzichtbaar te maken door die aan te vullen op basis van Matteüs 6.