Een tekstkritisch probleem: Lucas 23:34

In een groot en divers aantal belangrijke handschriften missen de woorden waarin Jezus vergiffenis vraagt voor de soldaten die hem kruisigen. Ook het bewijs vóór deze tekst is al heel oud, al vanaf de tweede eeuw komt dit vers voor. Talloze keren zien we het in handschriften van Lucas en in citaten bij kerkvaders. Beide mogelijkheden hebben sterke papieren. Daarnaast is er nog een moeilijkheid: als deze woorden oorspronkelijk tot de tekst van Lucas behoorden, waarom zouden ze dan later zijn weggelaten in een aantal handschriften?

Er wordt soms gezegd dat deze woorden van Jezus later misschien expres zijn weggelaten. Sommige christenen zagen de val van Jeruzalem in 70 na Christus als Gods straf voor de dood van Jezus. En als de Joden door God gestraft zijn, dan past Jezus’ gebed om vergeving voor hen niet (en de meeste kerkvaders lazen Jezus’ bede om vergeving als een bede voor de Joden). Daarom zou dit zijn geschrapt. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het verdwijnen van Jezus’ woorden uit de tekst in veel handschriften. Maar helemaal overtuigend is deze verklaring niet. Of het weglaten van de woorden in Lucas 23:34 een theologische achtergrond had, is moeilijk te bewijzen.

Zou de bede van Jezus ook een latere toevoeging kunnen zijn? Soms wordt wel gezegd: deze bede van Jezus is een latere toevoeging, naar het voorbeeld van de bede van Stefanus in Handelingen 7:60 (‘Heer, reken hun deze ​zonde​ niet aan!’) en de woorden van Petrus in Handelingen 3:17 (‘ik weet dat u uit onwetendheid hebt gehandeld’). Lucas 23:34 zou dan een soort samenvoeging van Handelingen 3:17 en Handelingen 7:60 zijn.
Ook deze verklaring is niet helemaal overtuigend. De overeenkomsten tussen Lucas 23:34 en Handelingen 3:17 en Handelingen 7:60 zijn thematisch, niet woordelijk. Sterker nog, het feit dat we in Handelingen de thema’s van onwetendheid en vergeving (in andere woorden!) weer terugzien, maakt het juist aannemelijk dat de woorden in Lucas 23:34 oorspronkelijk bij de tekst horen (Lucas en Handelingen zijn door dezelfde schrijver geschreven). Vergeving is een belangrijk thema in het boek Lucas, daar passen de woorden van Lucas 23:34 erg goed bij.

Al met al lijkt het waarschijnlijk dat de bede van Jezus deel uitmaakte van de oudste tekst. En misschien is er een vrij eenvoudige verklaring te geven voor het feit dat deze bede, al vanaf een vroeg moment, ontbreekt in allerlei handschriften. Het weglaten van deze bede zou goed een aanpassing kunnen zijn aan de ándere evangeliën. In geen van de andere evangeliën spreekt Jezus deze woorden. Wellicht heeft een overschrijver ze in Lucas om die reden weggelaten.
In de moderne teksteditie van Nestle-Aland wordt deze zin tussen dubbele vierkante haken geplaatst, [[…]]. Dat betekent dat deze woorden wel gelden als belangrijk in de geschiedenis van de kerk, maar dat ze waarschijnlijk geen deel waren van de oorspronkelijke tekst van Lucas. De Nieuwe Bijbelvertaling heeft ervoor gekozen de woorden wél op te nemen in de bijbeltekst. Gezien bovenstaande argumenten, is ze van mening dat de woorden waarschijnlijk wél tot de oorspronkelijke tekst van Lucas behoren.

Jezus’ uitspraak in Lucas 23:34 is het ultieme voorbeeld van vergevingsgezindheid. Het is daarom een bekende en geliefde uitspraak geworden in de christelijke traditie. Dit vers was waarschijnlijk al vanaf het begin deel van het Lucasevangelie, waarin het ook perfect past. Nadruk op vergeving vinden we in alle evangeliën, maar in het bijzonder in het evangelie volgens Lucas. Daarom is het van belang dat deze tekst in de vertaling wordt opgenomen, met de aantekening dat dit vers in sommige handschriften ontbreekt.