Geen slaaf, maar een geliefde broeder!

Eén van de krachtigste symbolen in de strijd voor het afschaffen van de slavernij was het Wedgwood medaillon. Josiah Wedgwood maakte het in 1787. Een afbeelding van een geknielde, geketende slaafgemaakte, met de tekst: ‘Am I not a man and a brother?’

Het beeld en het motto doken vanaf het eind van de achttiende eeuw overal op. Het ging viral, zouden wij nu zeggen. Dit droeg bij aan het groeiende draagvlak voor de afschaffing van slavernij. Ergens na 1820 zag je ook de vrouwelijke variant verschijnen: ‘Am I not a woman and a sister?’

Het is geen direct Bijbelcitaat, maar deze confronterende vraag is wel heel duidelijk Bijbels geïnspireerd. Aan welke teksten moet je dan denken? Vaak wordt verwezen naar Filemon 1:16.

Tegenwoordig is het een bijna vergeten vers. De brief van Paulus aan Filemon, met afstand het kortste briefje van Paulus, blijft vaak een beetje buiten beeld. Toch is het een prachtige brief. Paulus neemt het op voor de weggevluchte slaaf Onesimus tegenover zijn meester Filemon.

Onesimus is bij Paulus terechtgekomen, terwijl die gevangen zit. Hij is dankzij Paulus tot geloof gekomen en heeft Paulus ondersteund in zijn gevangenschap. Nu stuurt Paulus hem terug naar zijn meester. Dat was de Romeinse wet. Maar Onesimus krijgt een brief mee, die verwijst naar een hogere ‘wet’, die van Christus.

Onesimus, zo schrijft Paulus, komt anders terug dan hij wegvluchtte: ‘niet meer als een slaaf, maar als veel meer dan dat, als een geliefde broeder’ (Filemon 1:16a, NBV21). Filemon raakte een slaaf kwijt, maar krijgt een broeder terug. Je kunt begrijpen dat christenen die zich inzetten voor de afschaffing van de slavenhandel en slavernij hierin inspiratie vonden.

Paulus wil dat Filemon leert om Onesimus anders te gaan zien: als een geliefde broeder. En dat werkt naar twee kanten: ‘zowel in het dagelijks leven als in het geloof in de Heer’ (Filemon 1:16b, NBV21). Simpel gezegd, broeders zijn ze niet alleen op zondag, maar ook door de week!

De New International Version (2011), een veelgebruikte Engelse Bijbelvertaling, heeft dit stukje opvallend vertaald: ‘both as a fellow man and as a brother in the Lord.’ Op die manier legt de vertaling achteraf een verband met het motto van het Wedgwood medaillon: ‘Am I a not a man, am I not a brother?’ Net zoals dat motto van oorsprong losjes op Filemon gebaseerd was.

De brief aan Filemon speelde een rol van betekenis in de strijd om de afschaffing van de slavernij. Een tijdje geleden gaf Marlon Winedt, Bijbelvertaler en voorganger op Curaçao, een indrukwekkende uitleg en toepassing van de brief aan Filemon.

Marlon Winedt laat zien hoe belangrijk dit ‘kleine briefje’ is geweest in de geschiedenis. Ook het medaillon komt daarbij ter sprake. Hij wijst op de bevrijdende boodschap van de Bijbel en ook hoe de Bijbel ons vandaag de weg van bevrijding wijst. Laat je inspireren door dit bijzondere verhaal, juist op een dag als vandaag.

Matthijs de Jong is hoofd Vertalen en Bijbelwetenschap, Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Deze blog is geschreven voor keti koti, de herdenking van de afschaffing van de slavernij.