Prediker 7:26-29 opnieuw vertaald
Jaap van Dorp
Een van de kritische reacties bij het boek Prediker in de NBV betrof Prediker 7:26-29
In dit artikel licht ik de NBV21-versie van Prediker 7:26-29
De kwestie
Prediker 7:26-29
Een van de zwaartepunten van de revisie van de NBV was inderdaad het beoordelen van (nieuwe) exegetische inzichten. Deze passage bleek een prachtige kwestie. Het is de vraag of de auteur in Prediker 7:26
De lijn van Prediker 7
Om grip te krijgen op de complexiteit van Prediker 7:26-29
Wijsheden
De conclusie van Prediker is dat wijs zijn in het leven van alledag weliswaar altijd meer voordeel biedt dan dwaas zijn (Prediker 7:12
Maar daar laat Prediker het niet bij, hij geeft ook aan wat volgens hem het alternatief van de traditionele wijsheid is. In Prediker 7:25
Overgeleverde of doordachte wijsheid?
In de tweede plaats is het – vanwege het in het boek Prediker te maken onderscheid tussen traditionele wijsheid en wijsheid als resultaat van eigen onderzoek – essentieel om vast te stellen of we in vers 26 en 28 met een overgeleverde uitspraak van een of andere wijze te maken hebben of met een opvatting van Prediker zelf. De Hebreeuwse tekst van Prediker 7:26
Maar die weergave is voor een participium geen voor de hand liggende keuze. Het participium in oemotsè’ ’ani is hier net als dezelfde nominale vorm in Prediker 8:12
Op dezelfde manier leiden de woorden oemotsè’ ’ani in Prediker 7:26
In vers 28
Een belangrijk uitgangspunt binnen de NBV-vertaalmethode is oog hebben voor het genre en de stijl van de tekst. Prediker hanteert een onderzoekende stijl. Daar hoort bij dat hij bekende ‘wijsheden’ van zijn tijd erbij haalt en die vervolgens van commentaar voorziet. Lang niet altijd maakt hij dat expliciet (aanhalingstekens bestonden nog niet), en dat was ook niet nodig. Wie alert is op deze stijl vindt aanknopingspunten om zulke ‘citaten’ te herkennen, zoals in Prediker 7:26
Vertaaloplossing van de NBV21
NBV
26En wat ik vind is altijd weer een vrouw die bitterder dan de dood is, die een valstrik is. Haar hart is een klapnet en haar handen zijn ketenen. Een mens die God behaagt zal aan haar ontsnappen, maar een zondaar laat zich door haar strikken. 27Al met al, zegt Prediker, is dat de slotsom van mijn onderzoek. 28Ik heb met hart en ziel gezocht, maar nog altijd niet gevonden. Onder duizend mensen vond ik er maar één die ook werkelijk een mens was, maar het was geen vrouw. 29Alles wat ik vond is dit: de mens is een eenvoudig schepsel. Zo is hij door God gemaakt, maar hij heeft talloze gedachtespinsels.
NBV21
26Altijd weer hoor ik over een vrouw die bitterder zou zijn dan de dood. Een valstrik is zij, haar hart is een klapnet en haar handen zijn ketenen. Een mens die God behaagt zal aan haar ontsnappen, maar een zondaar laat zich door haar strikken. 27Al met al, zegt Prediker, is wat nu volgt de slotsom van mijn onderzoek. 28Dit heb ik met hart en ziel onderzocht: ‘Onder duizend mensen vond ik er maar één die ook werkelijk een mens was, en dat was geen vrouw.’ Maar ik zag dat nooit bevestigd. 29Het enige wat ik vond is dit: de mens is door God rechtschapen gemaakt, maar altijd weer kiest hij de verkeerde wegen.
De vraag is hoe het onderscheid tussen de traditionele ‘wijsheden’ die Prediker aanhaalt en zijn eigen conclusies op een zinvolle manier kan worden verwerkt in de vertaling van Prediker 7:26-29
- 1.De NBV laat vers 26 beginnen met: ‘En wat ik vind is altijd weer een vrouw (…).’ Omdat de auteur hier een vaak gehoorde opvatting gaat introduceren, wordt de relatie met het voorgaande vers anders. Daardoor klopt het gebruik van ‘en’ aan het begin van de zin niet meer. Als illustratie bij vers 25 is oemotsè’ ’ani in vers 26 epexegetisch op te vatten. Dat maakt het gebruik van het voegwoord ‘en’ misplaatst en overbodig.
- 2.Om de iteratieve betekenis van oemotsè’ ’ani een plaats te geven en om duidelijk te maken dat het vervolg in vers 26 een uitspraak van anderen is, kiest de NBV21 voor ‘altijd weer’ en ‘hoor ik over’ als weergave van het participium van matsa’, ‘vinden, ontdekken’. Wat Prediker zoal heeft gehoord (‘een vrouw die bitterder zou zijn dan de dood’) is in de NBV21 weergegeven met een irrealis. Zo wordt de lezer erop geattendeerd dat het om een bewering gaat waarvan volgens de auteur niet bewezen is dat die ook een werkelijke situatie beschrijft. Wat door anderen als traditionele wijsheid is doorgegeven, wordt ter discussie gesteld.
- 3.In vers 27 is de NBV op één detail na overgenomen in de NBV21. Nieuw is dat in de vertaling expliciet is gemaakt dat het vers verwijst naar de bevindingen waarvan in vers 28 sprake is: wat volgt is de slotsom van het eigen onderzoek van Prediker. In principe kan zè grammaticaal ook verwijzen naar het voorafgaande vers. Maar met veel andere vertalingen kiest de NBV21 voor een vooruitwijzing naar de conclusie die Prediker in het vervolg trekt (‘wat nu volgt’).
- 4.In de vertaling van vers 28 is duidelijk gemaakt dat het onderzoek van Prediker betrekking heeft op een bijzonder negatieve uitspraak over de vrouw. Deze uitspraak is als citaat in de vertaling opgenomen, en het gebruik van aanhalingstekens onderstreept dat: ‘Onder duizend mensen vond ik er maar één die ook werkelijk een mens was, en dat was geen vrouw.’ Prediker concludeert dat ook die uiterst negatieve uitspraak over de vrouw niet strookt met de werkelijkheid: hij heeft er nooit goede argumenten voor gevonden, hij zag de uitspraak nooit bevestigd.
Consistent betoog
Deze lezing van Prediker 7:26-29
Dr. Jaap van Dorp is specialist vertalen en exegese Oude Testament bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en werkte mee aan de NBV21.
Bronvermelding
Jaap van Dorp, ‘Prediker 7:26-29 opnieuw vertaald’ in: Met Andere Woorden 40/2 (oktober 2021), 42-49.
Geraadpleegde literatuur
- Karel Deurloo & Nico ter Linden, Het luistert nauw. De Nieuwe Bijbelvertaling nader bekeken, Amsterdam 2008.
- Thomas Krüger, Kohelet (Prediger), Biblischer Kommentar Altes Testament XIX (Sonderband), Neukirchen-Vluyn 2000.
- Norbert Lohfink, ‘War Kohelet ein Frauenfeind? Ein Versuch, die Logik und den Gegenstand von Koh. 7,23-8:1a herauszufinden’ in: Maurice Gilbert (ed.), La Sagesse de l’Ancien Testament (Nouvelle édition mise à jour), Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium 51, Leuven 1990 (2de editie), 259-287.
- Luizi Mazzinghi, ‘The Verbs matsa’, “to find”, and biqqesj, “to search”, in the Language of Qohelet. An Exegetical Study’ in: A. Berlejung & P. van Hecke (eds.), The Language of Qohelet in its Context, Essays in Honour of Prof. A. Schoors on the Occasion of his Seventieth Birthday, Leuven 2007, 91-120.
- Diethelm Michel, Untersuchungen zur Eigenart des Buches Qohelet. Mit einem Anhang von Reinhard G. Lehmann: Bibliographie zu Qohelet, BZAW 183, Berlin 1989, 225-238.
- Graham S. Ogden & Lynell Zogbo, A Handbook on Ecclesiastes, Helps for Translators, UBS-Handbook Series, New York 1997.
- Johan Y.S. Pahk, ‘The Significance of ’asher in Qoh 7,26: “More bitter than death is the woman, if she is a snare”’ in: A. Schoors (ed.), Qohelet in the Context of Wisdom, Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium 136, Leuven 1998, 373-383.
- Antoon Schoors, ‘Bitterder dan de dood is de vrouw (Koh 7,26)’ in: Bijdragen, tijdschrift voor filosofie en theologie 54 (1993), 121-140.
- Antoon Schoors, Ecclesiastes, Historical Commentary on the Old Testament, Leuven 2013.
- Ludger Schwienhorst-Schönberger, Kohelet, Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament, Freiburg im Breisgau 2011 (2de herziene druk).
Vakblad Met andere woorden
Met Andere woorden is hét tijdschrift dat je up-to-date houdt over het vertalen van de Bijbel. Ook biedt Met Andere Woorden inspirerende artikelen op het snijvlak van vertalen en Bijbeluitleg.