Het spookcitaat van Susan Smit en Jan Rot

Door Cor Hoogerwerf

‘Dit gaat te ver!’ riep zanger en tekstdichter Jan Rot uit toen hij in het KRO-NCRV-programma De zin van je leven Lucas 17:21 in de NBV21 onder ogen kreeg. En schrijfster Susan Smit verzuchtte hierover: ‘Dat vind ik héél jammer.’

In De zin van je leven interviewde Jacobine Geel verschillende mensen over een zin uit de Bijbel die voor hen belangrijk is. Het was een programma ter ere van de NBV21. Jan Rot en schrijfster Susan Smit vonden hun favoriete zin niet terug in de nieuwste Bijbelvertaling.

Wat staat er in de NBV21 in Lucas 17:20-21?

Jan Rot en Susan Smit zouden liever zien dat in het laatste vers staat: ‘Het koninkrijk van God is in u.’ In het programma werd naar de Statenvertaling verwezen, maar in feite is er geen enkele Nederlandse vertaling waar het zo staat. De Statenvertaling heeft, nogal cryptisch, ‘is binnen u lieden.’ De Leidsche Vertaling heeft ‘is binnen in u,’ wat goed past bij de vrijzinnigheid van de negentiende eeuw. Opvallend genoeg heeft ook de Herziene Statenvertaling ‘is binnen in u.’

Zijn dat adequate vertalingen? Heeft Jezus werkelijk bedoeld en gezegd dat het koninkrijk van God zich in het innerlijk van zijn tegenstanders in dit gesprek, de farizeeën, bevindt? Een ander – groter – bezwaar tegen zo’n vertaling is dat het koninkrijk van God zich volgens de Bijbel nooit ergens ‘in’ bevindt. Het koninkrijk van God is de hemel op aarde: de situatie waarin alle kwaad is verdreven en God alles heeft hersteld en geheeld. Het koninkrijk komt, het is Gods nieuwe wereld, die verwacht wordt. De rechtvaardigen zullen er binnengaan. Het is niet iets wat mensen uit zichzelf moeten halen.

Al een jaar of zeventig weten we dat het voorzetsel dat Lucas hier gebruikt (entos) kan betekenen: ‘binnen bereik van’. Dat is gebleken uit bestudering van oude Griekse papyri. In een aantal recente Bijbelvertalingen vind je dit terug: bekijk Lucas 17:21b maar eens in de herziene Willibrordvertaling, de Bijbel in Gewone Taal of de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004, die op dit punt ongewijzigd is gebleven in de NBV21.

Andere recente Bijbelvertalingen in binnen- en buitenland kiezen een iets andere variant. De Luthervertaling uit 2017 heeft mitten unter euch (‘in jullie midden’) en neemt daarmee nadrukkelijk afstand van de vertaling van Luther, die nog inwendig in euch (‘in jullie binnenste’) vertaalde.

De vertaling ‘het koninkrijk van God bevindt zich onder u,’ of vermoedelijk nog beter: ‘is binnen uw bereik,’ is de meest overtuigende weergave van deze Griekse zin, hoe jammer je dat persoonlijk ook kunt vinden. Maar wat bedoelt Jezus daarmee? In het Evangelie volgens Lucas is het koninkrijk van God een situatie die in de toekomst volledig werkelijkheid wordt. Maar ook nu gebeurt er al iets. Als Jezus zijn leerlingen vooruitstuurt en ze een zieke genezen, moeten ze erbij zeggen: ‘Het koninkrijk van God heeft jullie bereikt’ (Luc. 10:9). En als Jezus demonen uitdrijft door Gods hand, ‘dan is het koninkrijk van God bij jullie gekomen’ (Luc. 11:20). Kortom, met Jezus breekt Gods nieuwe wereld door op aarde.

Wat Jezus dus in hoofdstuk 17:20-21 tegen de farizeeën zegt, is dat de discussie over wanneer het koninkrijk van God komt over de verkeerde vraag gaat. Je kunt met zo’n debat op afstand houden waar het werkelijk om gaat. Je kunt interessant doen met de stand van de sterren of met observaties over het wereldgebeuren, maar daarmee sla je de plank mis. Want, let op, het koninkrijk van God ligt al binnen je bereik. Gods nieuwe wereld staat met Jezus voor je neus. Daarom: kom tot inkeer en volg Jezus. Want de Vader schenkt het koninkrijk aan wie de weg van Jezus volgt (Luc. 12:32).

‘Het koninkrijk van God is in u’ is dus een spookcitaat, het staat niet in de Bijbel. Susan Smit vindt deze tekst mooi omdat het goddelijke een innerlijke beleving is. Jan Rot zegt het zo: ‘Je bent zelf een klein beetje goddelijk.’ Laat je door niemand iets gezeggen, want het ultieme zit al in je. Wat deze twee mensen zeggen, lijkt sterk op het individualistische levensgevoel van veel West-Europese burgers anno 2021: jezelf zijn, van je eigen leven een succes maken, koning zijn in je eigen koninkrijk. ‘En dat je dat dan bevestigd ziet in de Bijbel,’ voegt Susan Smit toe. Niet iedereen deelt dat levensgevoel. Op Facebook trof ik een reactie aan onder de clip met Susan Smit, geschreven door kandidaat-Jonge Theoloog des Vaderlands Tabitha van Krimpen:

‘Deze schrijfster verwoordt goed de tijdgeest, maar als gelovige ben ik blij dat ik het niet in mezelf hoef te zoeken. Als ik het allemaal zelf zou moeten doen, zou ik al lang een burn-out hebben. “Jezelf zijn” kan gemakkelijk een last worden. Juist door het geloof en een kerkelijke gemeenschap besef ik dat ik het niet zelf hoef te doen, dat ik anderen om hulp mag vragen en dat ik vanbinnen meer kwetsbaar ben en faal dan ik zelf wil toegeven. Wat een ontspannenheid geeft dat! 🙂’

Susan Smit maakte een tegenstelling tussen innerlijke beleving en je laten gezeggen door anderen. Jezus schetst in Lucas een ander perspectief. Het ware geluk is niet individualistisch en afkomstig uit jezelf. Nee, het koninkrijk van God is een samenleving waarin mensen tot hun recht komen en juist door hun relaties met anderen en God worden wie ze zijn.

‘Het koninkrijk van God ligt binnen uw bereik,’ zegt Jezus. Als je het koninkrijk wilt binnengaan, betekent dit dat je je leven niet kunt behouden, maar juist moet verliezen. Geen zelfhandhaving, maar zelfverlies. Deel krijgen aan Gods nieuwe wereld betekent je leven als het ware uitgieten ten dienste van je naaste. Deze boodschap was tweeduizend jaar geleden tegendraads, en is het nog steeds.

Binnengaan in Gods nieuwe wereld ligt binnen ieders bereik, houdt Jezus ons voor. Het komt erop aan dat je de juiste keuze maakt om de weg van Jezus te volgen.

Cor Hoogerwerf
Specialist vertalen & exegese Nieuwe Testament bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Dit bericht is geplaatst op donderdag 18 november 2021