Verdiep je in Bijbelse wijsheid

Een goed leven leiden, wat houdt dat in? Daarover gaan de wijsheidsboeken in de Bijbel. Hun antwoord op deze vraag is verrassend actueel: het gaat over gerechtigheid en inzet voor de samenleving, over geloof en vertrouwen in God en over leven onder de zegen van de Allerhoogste.

Wijsheidsliteratuur is in de allereerste plaats de schriftelijke neerslag van praktische levenservaringen. Wijsheidsteksten proberen het leven in kaart te brengen en er een systeem in te ontdekken. Ze roepen op om van het leven te genieten, of om er in ieder geval het beste van te maken. Dat levert soms nuchtere adviezen op, soms ook sceptische gedachten die de lezer waarschuwen voor een leven dat in werkelijkheid niet bestaat.

Net zoals in de buurlanden rondom het oude Israël het geval was, schrijven de auteurs van de Bijbelse wijsheidsliteratuur (denk bijvoorbeeld aan de boeken Job, Spreuken, Prediker; de deuterocanonieke boeken Wijsheid van Salomo en Wijsheid van Jezus Sirach) ervaringen op die gebaseerd zijn op scherpe waarnemingen. Zo overheerst bij hen de overtuiging dat ‘het goede doen’ vruchten afwerpt en dat, omgekeerd, ‘kwaad doen’ ook kwaad veroorzaakt. Een van de uitgangspunten in de Bijbelse wijsheidsliteratuur is dan ook: ‘wie goed doet, goed ontmoet’. Dit is het traditionele motto van de zogenaamde ‘vergeldingsleer’. Vandaar dat de wijsheid, die herhaaldelijk als persoon (‘Vrouwe Wijsheid’) het woord neemt, de lezer aanspoort om steeds het goede te doen en het slechte te mijden: ‘Wie mij vindt, vindt het leven’ (Spreuken 8:35).

Niettemin zijn de Bijbelse schrijvers zich er terdege van bewust dat niet iedereen die succes heeft, ook een goed mens is. En ook dat niet iedereen die onder lijden gebukt gaat, een slecht mens moet zijn. Geen wonder dat het vraagstuk van het onverdiende en onrechtvaardige lijden een centrale plaats krijgt in de wijsheidsliteratuur. De oudtestamentische wijsheid laat duidelijk zien dat het leven niet rechtlijnig is, niet voorspelbaar en zeker niet
altijd voorspoed kent.

Als we de Bijbelse wijsheidsliteratuur zouden moeten karakteriseren, dan rust zij op drie pijlers of fundamenten. Ten eerste: we vinden er voortdurend oproepen om in ‘gerechtigheid’ te handelen, dat wil zeggen niet alleen oog hebben voor het eigen voordeel, maar ook of zelfs in de eerste plaats voor de gemeenschap. Ten tweede: dat alles moet gebaseerd zijn op ‘ontzag voor de Heer’, de klassieke omschrijving voor geloof en vertrouwen hebben in God. Ten derde: op die manier kun je leven onder de ‘zegen van de Allerhoogste’.