Pasen: een verhaal van bevrijding

Waarom moest Jezus sterven? Die vraag ligt zomaar weer op tafel in deze Lijdensweek. Zeker als je met opgroeiende kinderen spreekt of met mensen die niet vertrouwd zijn met de Bijbel. Waar draait het om in het Paasverhaal?

Mijn antwoord op die vraag is dit: liever aanvaardde Jezus Christus de dood, dan verraad te plegen aan de nieuwe werkelijkheid die hij aan het licht bracht. Hierna leg ik uit hoe ik bij  dat antwoord ben gekomen. 

De Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges vraagt zich in zijn gedicht ‘Christus aan het kruis’ af: ‘Wat kan het mij baten dat die man geleden heeft, als ik nu lijd’? Niet alleen Borges vraagt zich dat af. De vraag naar de zin van Jezus’ dood kan ook de kijkers naar The Passion zomaar bekruipen. Is daar een zinnig antwoord op te geven?

Het verhaal van Jezus van Nazaret is in onze samenleving uit het blikveld geraakt. Anno 2019 betekent Pasen vaak: eieren zoeken en luisteren naar Bach. Toch verdient het verhaal over Jezus’ dood een plaats in ons collectieve bewustzijn, binnen maar ook  buiten de kerk. Want het leert ons iets over ons leven.

De betekenis van Jezus’ dood wordt in de Bijbel beschreven in termen van redding en bevrijding. Vreemd misschien, want hoezo bracht zijn dood bevrijding? En als dat waar is, móést het dan zo gaan? Hoe raar ook, dat is waar de Bijbel op zinspeelt. Een voorbeeld: “U weet dat u niet met zoiets vergankelijks als zilver of goud bent vrijgekocht uit het zinloze leven dat u van uw voorouders had geërfd, maar met kostbaar bloed, van een lam zonder smet of gebrek, van Christus.” (1 Petrus 1:18-19). Het beeld dat wordt opgeroepen is dat van slaven, die dankzij Christus worden vrijgekocht uit een uitzichtloos bestaan.

Het verhaal over Jezus draait om bevrijding: hij kwam om mensen te bevrijden uit de macht van kwaad en dood. Dat deed hij niet alleen door zijn dood, maar door heel zijn optreden. Hij nam het op tegen kwade geesten, ziekten, natuurgeweld, maatschappelijke uitsluiting, hypocrisie en de hardnekkige scoringsdrift ten koste van anderen. Met belangeloze liefde als wapen brak hij de macht van het kwaad, en hij riep zijn volgelingen op hetzelfde te doen. Liever aanvaardde hij de dood, dan verraad te plegen aan de nieuwe werkelijkheid die hij aan het licht bracht.

Volgens sommigen was Jezus’ dood een grote mislukking. Anderen geven er een theologische invulling aan: God wilde bloed zien, als een offer voor de menselijke schuld. Maar de Bijbel zegt het anders. Die duidt Jezus’ dood als een offer in de strijd tegen de kwade machten die de wereld beheersen. Met een voorbeeld uit de geschiedenis (ontleend aan het boek Jezus’ dood van Ab Ridder): je kunt niet zeggen dat Churchill en Roosevelt wílden dat de mannen die zij in de strijd stuurden tegen nazi-Duitsland gedood zouden worden. Wel kun je zeggen: ze hebben hun eigen mensen niet gespaard ter wille van de bevrijding van Europa. In vergelijkbare termen beschrijft de Bijbel Jezus’ dood: als een offer in de strijd voor bevrijding.

Jezus’ dood was niet het einde, zegt de Bijbel. Juist toen het kwaad leek te zegevieren, overwon hij de macht van de dood en verderf. Door dood en vernedering heen bracht God hem in het leven terug en gaf hem de hoogste hemelse positie. En wie bij hem hoort, deelt in zijn hemelse eer. Wie het goede nieuws gelooft, gaat een diepe band met Jezus aan.

De Bijbel typeert dat als een complete transformatie. Je laat je oude ‘ik’ achter en wordt ‘één met Christus’. Dat betreft een diepe mystieke band met de hemelse Christus en je medegelovigen én een verandering van je leven: je oude leven heeft afgedaan – het leven voor jezelf, je succes en ambities. Je bent bevrijd van alles wat je onderdrukte, wat je onzuiver maakte, wat je klein hield en bond. In vrijheid leef je voor Gods nieuwe werkelijkheid. Christus’ leven, dood en opstanding zijn daarmee de weg geworden van elke gelovige.

De Bijbel spreekt over een doorgaande strijd tegen het kwaad. Dat is herkenbaar. Zelfzucht, machtsbelustheid, ziekte, angst, eenzaamheid en uitsluiting zijn er nog steeds. En wie kent niet het gevoel muurvast te zitten in een systeem dat niet deugt, maar je niet bij machte voelen het te veranderen?

Wie zich verzet tegen het kwaad, betaalt daarvoor een hoge prijs. Dat is nu niet anders dan tweeduizend jaar geleden. Je eigen belang wegcijferen, anderen dienen, uitgestotenen, armen, verdrukten en vluchtelingen bijstaan, bevrijding brengen: het staat op gespannen voet met onze hang naar een comfortabel leven.

Ook wij zijn ongelooflijk goed in mooie woorden – ‘een menswaardig bestaan voor iedereen’, ‘goed voor natuur en milieu’, ‘een eerlijke samenleving’ – en ongelooflijk slecht in de zelfopoffering die daarvoor nodig is.

Pasen is méér dan eieren en Bach. Dit feest gaat over onszelf en onze bestemming om bevrijd te worden uit de duisternis. De wereld waarin we leven lijkt zo vanzelfsprekend. Onvermijdelijk word je meegezogen in de werkelijkheid om je heen: dit is hoe het werkt, ga er maar in mee. Het verhaal van Jezus laat zien dat het anders kan. Jezus wijst ons een andere weg, een weg die voorbij gaat aan de aardse schijn. Hij wil onze ogen openen voor Gods wereld: een wereld die voor ons soms ver weg lijkt, maar die tegelijk echter is en blijvender dan alles om ons heen. Het verhaal van Jezus – zijn optreden, zijn dood en opstanding – laat ons zien dat in onze wereld Gods wereld verscholen ligt. Klaar ligt voor wie zijn hart ervoor opent. Een keuze voor die diepere werkelijkheid vraagt  offers. Maar het Paasverhaal biedt ook bemoediging: de offers die we brengen omwille van recht, trouw en liefde zijn geen nederlaag maar een overwinning

Matthijs de Jong
Hoofd vertalen Nederlands Bijbelgenootschap