Geloof en wetenschap: een spannend duo dat soms hulp nodig heeft

Veertig jaar geleden studeerde ik geschiedenis. Toen ik het verplichte college filosofie moest gaan volgen, dacht ik dat dit mijn geloof zou ondermijnen. Gelukkig viel dat mee. Ik ontdekte het belang van kritisch denken en kwam inspirerende gelovige denkers op het spoor zoals Reinhold Niebuhr, Herman Dooyeweerd en C.S. Lewis. Maar in de decennia daarna kwamen nieuwe vragen op. Dus bleef ik nieuwe hulpbronnen zoeken, recent onder meer in de ‘wetenschapsbijbel’.

Van Dooyeweerd leerde ik dat elke filosofie en elke levensbeschouwing een religieus grondmotief heeft: een manier van kijken, een invalshoek of een set vooronderstellingen die niet wetenschappelijk te bewijzen is. Bijvoorbeeld dat de wereld ‘vanzelf’ ontstaan is (wat mij altijd heel onwaarschijnlijk leek), of juist dat de wereld ‘geschapen’ is door een zeer intelligent wezen (God). Dat inzicht verrijkte me en maakte dat ik mijn eigen standpunt beter kon verwoorden. Het strookte met de wijsheid die ik in de Bijbel tegenkom, bijvoorbeeld in deze tekst die ik al jong kende:

In de NBV21 wordt dit vertaald als:

Toch vormen mijn gelovig-christelijke hart en mijn wetenschappelijke hart nog steeds een spannend duo. Moet ik geloven dat de aarde 6.000 jaar oud is (of, vooruit, 100.000 jaar), of 4,5 miljard jaar? Was Adam echt de eerste mens, en is Eva letterlijk uit zijn rib gebouwd, of waren er daarvoor al mensachtigen, en is daaruit de mens geëvolueerd? Welke Bijbelverhalen doen verslag van historische gebeurtenissen en welke mag je ook of vooral symbolische lezen? Hoorde Abraham God letterlijk spreken of kan het een stem ‘vanbinnen’ zijn geweest, iets als intuïtie of inspiratie? Hoe ziet de toekomst van de aarde eruit: bestaat die waarschijnlijk nog 5 miljard jaar (namelijk totdat de zon explodeert, zegt de wetenschap), en is het dan definitief voorbij, of komt er een ‘nieuwe aarde’ aarde (volgens de Bijbel)? Al met al ben ik nog regelmatig onzeker of in twijfel. Ik heb langzamerhand geleerd daarmee te leven zonder mijn geloof te verliezen.

Wat me helpt, is erover praten, blijven nadenken, mijn gevoel en intuïtie de ruimte geven. En mijn blik verruimen en verdiepen met nieuwe hulpbronnen. Bijvoorbeeld met de Bijbel voor geloof, cultuur en wetenschap die een jaar geleden, in november 2022, verscheen: een Bijbel met 300 extra artikelen en toelichtingen over complexe thema’s, geschreven door gelovige wetenschappers van nu.

Wat leerde ik van die Bijbel? Dat geloof soms tegenover wetenschap wordt gezet, terwijl dat niet hoeft. Dat mensen die zeggen op grond van de wetenschap de Bijbel niet serieus te kunnen nemen, een dilemma schetsen dat volgens mij niet klopt. Kan de wetenschap het wonder van het ‘zijn’ verklaren, en van wat ‘leven’ is? (Daarover schrijft Cees Dekker een hartverwarmend artikel in deze Bijbel.) Kan wetenschap de gids zijn voor ‘hoe te leven’, en me helpen aan het antwoord waartoe ik hier ben? Ik ervaar dat geloof en wetenschap elkaar juist kunnen aanvullen, en de spanning ertussen houdt mij scherp.

De geschiedenis laat zien dat een positieve verhouding tussen geloof en wetenschap mogelijk is. De Bijbel spreekt tot ons hart en onze ziel – en alleen al de begrippen ‘hart’ en ‘ziel’ zijn volgens mij onmisbaar voor wie zichzelf, het leven en de wereld serieus neemt. In deze Bijbeleditie schrijft Guus Labooy over Lichaam en geest. Hij laat zien dat zowel ‘materialisme’ (er bestaat alleen materie) als ‘dualisme’ (de mens heeft een ziel die losstaat van zijn lichaam) tekortschiet. In de Bijbel vormen lichaam en ziel een onderling nauw verbonden twee-eenheid. Onze geest bezielt ons lichaam. Zo’n artikel helpt me om te verwoorden dat wij mensen complexe, mysterieuze wezens zijn.

Ook over de schepping van de mens liet deze Bijbeluitgave me opnieuw nadenken. Creationisten doen, vind ik, goed werk door zwakke plekken aan te wijzen in het evolutionistische verhaal, maar ik besef inmiddels dat Genesis 1 ook te lezen is als schepping-door-evolutie. En dat het formeren van Eva uit Adams rib ook symbolische taal kan zijn voor de zorgvuldigheid die God besteedde aan het scheppen van de mens.

Weliswaar kunnen heersende denkbeelden botsen met wat we in de Bijbel lezen, bijvoorbeeld over de (on)mogelijkheid van wonderen. Daarbij is het artikel over Wonderen van Gijsbert van den Brink in deze Bijbeleditie een steuntje in de rug: ook uit wetenschappelijk oogpunt is het niet onzinnig te denken dat wonderen mogelijk zijn. Kortom, ik hoef me als christen niet te schamen dat ik de Bijbel geloofwaardig vind. Integendeel. Hij houdt ons een kritische spiegel voor én biedt een hoopvol perspectief. Beide zou ik niet graag willen missen.

Peter Siebe studeerde geschiedenis en is persvoorlichter bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap. Dit artikel verscheen ook in het Friesch Dagblad.