Boos op de Bijbel – en dan?

Door Jos van Oord

‘De slimste mens’ is een programma waar ik graag naar kijk. Maar tijdens de uitzending van 5 augustus noemde jurylid Maarten van Rossem het Oude Testament ‘een krankjorum boek’, na een vraag over de naam van het tweede boek van dit Testament. Hij stoorde zich aan de extreem vele geweldsscènes in dat boek en werd niet tegengesproken. Geen van de kandidaten wist trouwens de naam Exodus. Wat te zeggen tegen iemand die zo boos is over de Bijbel?

Ik schreef Maarten een open brief en plaatste die op Facebook en Twitter. De online discussie barstte los – gelukkig meestal beschaafd. De site ‘Nieuw Wij’ liet rabbijn Lody van de Kamp en mij aan het woord en ook de Protestantse Kerk en Trouw kwamen met een mooi opiniestuk van Eeuwout Klootwijk van Kerk en Israël.

Hieronder volgt mijn open brief. Op verzoek van het Nederlands Bijbelgenootschap heb ik de tekst hier en daar wat aangepast.

Geachte professor Maarten van Rossem,

Het moet mij van het hart. Ik vind dat u als historicus het niet kunt maken het Oude Testament een krankjorum boek te noemen in de uitzending van De Slimste mens van 5 augustus. Het lijkt op populistische prietpraat en is nog gevaarlijk ook. Maar zo kan een mens met uw kennis toch niet omgaan met ons cultureel erfgoed?
Het Oude Testament is een vergaarbak van geschriften, een mengelmoes van genres. Inderdaad, ook een bundel met ‘extreem veel geweld’ zoals u in de uitzending zei. Dus geen tijdloos boek. Auteurs hebben de stempel van hun tijd er op gedrukt. Wij weten soms beter. Maar niets ‘menselijks’ is de Bijbel vreemd. Geweld is helaas van alle tijden. Ik weet ook dat de Bijbel en geloven niet samenvallen. En ik besef ook dat de Bijbel een achterhaald wereldbeeld heeft en soms ook een achterhaald godsbeeld. Onze wereld is bol. En ik leef niet meer met de gedachte dat God mensen laat verdrinken. Maar dit boek daarom krankjorum noemen?

Ik ga ervan uit dat u veel uit de Bijbel kent. Ik begreep dat u ooit een groot gedeelte met een groep heeft gelezen. Mag ik u aanraden weer eens opnieuw te beginnen? Ik raad u bijvoorbeeld het boek Prediker aan (past wel bij uw denken) over zin en onzin van het leven of Hooglied over ons erotisch verlangen. En Spreuken met zoveel mooie wijsheid. Kent u het boekje Jona, een beeldrijk verhaal over een profeet die niet wil leven met een God die spijt krijgt en vergevingsgezind is? Of Ruth, een novelle over een Moabitische vrouw, die laat zien dat God niet vastzit aan grenzen of oordelen? En is het boek Job niet een aangrijpend theaterstuk over een man die veel meemaakt en het niet pikt dat zijn vrienden het leed dat hem overkomt, toeschrijven aan ingrijpen van God?
Er zijn zoveel beeldrijke en inspirerende teksten en verhalen te vinden. Mythen die ook onze tijd duiden. Het Oude Testament biedt een grote verscheidenheid. En dat af doen als krankjorum … Nee, dat past u niet.

Boos op de Bijbel? Dat kan. Dat ben ik soms ook. Maar in plaats van het af te doen met wat oneliners kies ik dan liever de dialoog met de teksten en verhalen. Ik ga op zoek naar de betekenis. Want echt waar, zonder die verhalen had ik het geloof al verloren. Ze inspireren mij keer op keer.
Vrede voor u!

Jos van Oord

Jos van Oord
Emeritus predikant in de Protestants Kerk in Nederland en NCRV-presentator.