Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Bronteksten

De NBV21 is een vertaling die direct vertaalt vanuit de Hebreeuwse, Aramese en Griekse bronteksten.

De NBV21 is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke uitgaven van deze bronteksten. Dit is in lijn met de praktijk van de meeste kerken en geloofsgemeenschappen en met de internationale standaard voor interconfessionele vertalingen.

Als u de NBV21 leest, komt u regelmatig voetnoten tegen met informatie die op de bronteksten betrekking heeft. Hier staat uitgelegd wanneer er een voetnoot is geplaatst en wat de voetnoten betekenen.

Lees hieronder meer over:

  • de brontekst van het Oude Testament
  • de brontekst van de deuterocanonieke boeken
  • de brontekst van het Nieuwe Testament

Oude Testament

Wetenschappelijke uitgave

De NBV21-vertaling van het Oude Testament is gebaseerd op de Hebreeuwse en Aramese bronteksten. Hiervoor wordt de Biblia Hebraica Quinta gebruikt, de meest gebruikte wetenschappelijke uitgave van deze bronteksten (Stuttgart 2004-). Omdat deze uitgave nog niet compleet is, wordt voor de Bijbelboeken die in de Quinta niet beschikbaar zijn, teruggevallen op de voorgaande editie, de Biblia Hebraica Stuttgartensia, die dezelfde Hebreeuwse tekst biedt.

Masoretische tekst (MT)

De Biblia Hebraica Quinta en Biblia Hebraica Stuttgartensia zijn uitgaven op basis van de Codex Leningradensis (Codex L) uit 1008 na Christus, het oudste volledige handschrift dat van de Hebreeuwse Bijbel beschikbaar is. De tekst uit deze editie wordt ‘masoretische tekst’ (MT) genoemd. De masoreten waren middeleeuwse joodse geleerden die de Hebreeuwse tekst zeer nauwkeurig hebben overgeleverd. Om deze reden volgt de NBV21 de MT. Alleen bij hoge uitzondering wordt hiervan afgeweken.

  • Lees hier meer over de tekstkritiek van het Oude Testament

Afwijkingen van de masoretische tekst

De Hebreeuwse tekst is betrouwbaar overgeleverd. Toch zijn er ook plaatsen in de MT waar er vermoedelijk iets is misgegaan in de overlevering. Dat blijkt bijvoorbeeld uit Jesaja 33:8. In de MT van Jesaja 33:8 staat: ‘Verdragen worden verbroken, / steden niet meer geloofd’. Maar een Qumran-handschrift biedt een andere lezing: ‘Verdragen worden verbroken, / getuigen niet meer geloofd’. Het woord ‘getuigen’ past in deze zin, ‘steden’ niet. In het Hebreeuws is er één letter verschil: een reesj (ר) of een dalèt (ד). Een overschrijver van de MT heeft per ongeluk een reesj in plaats van een dalèt opgeschreven, waardoor de zin onbegrijpelijk werd. Als de NBV21 van de MT afwijkt omdat de Hebreeuwse tekst onbegrijpelijk is, wordt dit altijd aangegeven in een voetnoot (zie hieronder).

Ten tweede zijn er een paar gevallen waarin een overschrijver de tekst opzettelijk heeft gewijzigd. Dit gebeurt bijvoorbeeld als een overschrijver door de tekst in verlegenheid was gebracht. Meestal kunnen we dan dankzij andere oude Hebreeuwse handschriften en/of de oudste vertalingen van de Hebreeuwse Bijbel achterhalen hoe de tekst oorspronkelijk luidde. Wanneer de NBV21 in zo’n geval die oorspronkelijke tekst vertaalt en niet de gewijzigde tekst van de MT, wordt dat in een voetnoot verantwoord.

Voetnoten in de NBV21 – OT

Verschrijving of wijziging

Wanneer er sprake lijkt van een verschrijving waardoor de tekst onbegrijpelijk wordt, of van een opzettelijke wijziging in de MT, kiest de NBV21 voor de achterliggende (betere) tekst. De voetnoot luidt dan: ‘Volgens een andere lezing van het Hebreeuws, overeenkomstig (…)’ met daaropvolgend de naam van het oude handschrift of de oude vertaling die deze variant biedt. In het onderstaande voorbeeld is er sprake van een opzettelijke wijziging in de Hebreeuwse tekst.

Ik heb hem aangekondigd dat Ik onherroepelijk het vonnis over zijn familie zou voltrekken vanwege zijn wandaad: hoewel hij wist dat zijn zonen God* lasterden, heeft hij hen niet terechtgewezen.

* God – Volgens een andere lezing van het Hebreeuws, overeenkomstig de Septuaginta. MT: ‘zichzelf’.

1 Samuel 3:13

Een overschrijver werd hier in verlegenheid gebracht door het lasteren van God en wijzigde ‘God’ in ‘zichzelf’.

Weggevallen tekst

Wanneer er sprake lijkt van een stukje weggevallen tekst in de MT, vult de NBV21 de weggevallen tekst aan, waar mogelijk met behulp van de oude vertalingen. De voetnoot luidt dan: ‘Lezing volgens […]. In MT ontbreken deze woorden’, met op de plek van de vierkante haken de naam van de oude vertaling(en) waaraan de aangevulde tekst is ontleend.

Hij had ook een zoon, Refach. Refach was de vader van* Resef, die de vader was van Telach, de vader van Tachan,

* de vader van – Lezing volgens sommige handschriften van de Septuaginta, en de Targoem. In MT ontbreken deze woorden.

1 Kronieken 7:25

Toegevoegde tekst

De formulering met ‘Lezing volgens […]’ wordt ook gebruikt in de (zeldzame) gevallen waarin in de masoretische tekst per ongeluk iets lijkt te zijn toegevoegd aan de oorspronkelijke tekst, en de NBV21 die toegevoegde tekst weglaat.

Ze brachten hem en zijn mannen dekens, kookgerei en voedsel: tarwe, gerst, meel, geroosterd graan, bonen en linzen,*

* linzen – Lezing volgens de Septuaginta en de Pesjitta. MT: ‘linzen en geroosterd graan’.

2 Samuël 17:28

In de MT verschijnt ‘geroosterd graan’ twee keer in de opsomming. Waarschijnlijk is het per ongeluk dubbel overgeschreven.

Voorgestelde lezing

In enkele gevallen kan er geen verantwoorde vertaling geboden worden van de tekst in de MT en bieden andere handschriften of de oude vertalingen geen uitkomst. Dan hebben de vertalers gekozen voor een aannemelijker tekst. De bijbehorende voetnoot spreekt dan over een ‘voorgestelde lezing’.

Een aantal familiehoofden stond een bijdrage af voor de tempeldienst, en de landvoogd gaf 1000 gouden darieken, 50 offerschalen, 30 priestergewaden en 500 mine zilver* voor de tempelschat.

* mine zilver – Voorgestelde lezing. In MT ontbreken deze woorden.

Nehemia 7:69 

Er bestaat op basis van Nehemia 7:70-71 en Ezra 2:69 brede overeenstemming onder de uitleggers dat ‘mine zilver’ hier is weggevallen.

Oude vertalingen

Wanneer de door de NBV21 gevolgde tekstvariant exact overeenstemt met een variant aangetroffen in een oude vertaling, spreekt de bijbehorende voetnoot van ‘volgens’ of ‘overeenkomstig’, gevolgd door de naam van de betreffende oude vertaling. Dat is het geval in alle bovengenoemde voorbeelden.

Wanneer de variant indirect wordt gesteund door een oude vertaling, spreekt de voetnoot van ‘ondersteund door’ gevolgd door de naam van de betreffende oude vertaling.

Jullie doden zullen herleven, de lijken* opstaan. Ontwaak, jullie daar in het stof, en jubel!

* de lijken – Volgens een andere lezing van het Hebreeuws, ondersteund door de Septuaginta. MT: ‘mijn lijk’.

Jesaja 26:19a

Waarschijnlijk is in de masoretische tekst een letter weggevallen. De Septuaginta heeft niet ‘de lijken’, maar wel woorden van gelijke strekking in het meervoud: ‘zij die in de graven zijn’. Daarmee geeft de Septuaginta indirecte steun aan de gekozen lezing van het Hebreeuws.

Wanneer meer dan de helft van de tekstgetuigen een variant steunt, worden deze in de voetnoot samengevat als ‘de meeste getuigen’.

Toelichting bij de handschriften en oude vertalingen

De voetnoten verwijzen naar tekstgetuigen: oude handschriften, teksten en vertalingen. Hier volgt een korte toelichting bij de meest gebruikte termen in de voetnoten.

Codex Aleppo

Oud handschrift van de Masoretische Tekst (930 n.Chr.). Waarschijnlijk ouder dan de Codex Leningradensis, maar niet compleet en dus minder bruikbaar. Lees meer.

Aquila

Joodse vertaler van de Hebreeuwse Bijbel in het Grieks in de tweede eeuw n.Chr. Met de naam Aquila wordt verwezen naar zijn Bijbelvertaling. Lees meer.

Codex Leningradensis

Oudste complete handschrift van de Masoretische Tekst (1008 n.Chr.). Lees meer.

Hiëronymus

Vertaler van de Bijbel in het Latijn (Vulgata). Met de naam Hiëronymus wordt speciaal verwezen naar zijn vertaling van de Psalmen.

Masoretische Tekst (MT)

Overgeleverde Hebreeuwse tekst van de Bijbel. Belangrijke Hebreeuwse handschriften die deze tekst bevatten zijn de Codex Aleppo en de Codex Leningradensis. Lees meer.

Parallelteksten

Soms wordt naar een parallelle Bijbeltekst verwezen als deze de meest waarschijnlijke tekstvariant heeft bewaard.

Pesjitta

Oude Syrische Bijbelvertaling. Lees meer.

Qumran-handschrift

Eén van de Hebreeuws Bijbelhandschriften gevonden in de omgeving van de Dode Zee. Lees meer.

Septuaginta

Oudste Griekse vertaling van het Oude Testament, gemaakt in de laatste drie eeuwen v.Chr. De gebruikte uitgave is de Göttingen-editie. Als deze niet beschikbaar is voor een bepaald boek is de hand-editie van A. Rahlfs gebruikt. De frase ‘sommige handschriften van de Septuaginta’ verwijst naar handschriften die afwijken van Göttingen/Rahlfs, bijvoorbeeld die van de Luciaanse traditie. Lees meer.

Symmachus

Joodse vertaler van de Hebreeuwse Bijbel in het Grieks in de tweede eeuw n.Chr. Met de naam Symmachus wordt verwezen naar zijn Bijbelvertaling. Lees meer.

Targoem

Oude Aramese vertaling van het Oude Testament. Lees meer.

Theodotion

Joodse vertaler van de Hebreeuwse Bijbel in het Grieks in de tweede eeuw n.Chr. Met de naam Theodotion wordt verwezen naar zijn Bijbelvertaling. Lees meer.

Vetus Latina

Verzamelnaam van Latijnse Bijbelvertalingen ouder dan de Vulgata. Lees meer.

Vulgata

Oude Latijnse Bijbelvertaling, gemaakt door Hiëronymus aan het eind van de vierde en begin van de vijfde eeuw n.Chr. Lees meer.

Toelichting bij Jesaja 27:2

In Jesaja 27:2 staat: ‘Bezing op die dag de prachtige wijngaard.’ De bijbehorende voetnoot vermeldt dat MT ‘een wijngaard van wijn’ heeft in plaats van ‘de prachtige wijngaard’. In dit geval geeft de Biblia Hebraica Stuttgartensia ten onrechte niet de MT weer, maar de verbeterde tekst. MT komt hier niet overeen met deze tekstuitgave, maar met de Codex Leningradensis en Codex Aleppo.

Deuterocanonieke boeken

Vaste selectie

In de NBV21 zijn elf deuterocanonieke boeken opgenomen. Niet elke gedrukte editie van de NBV21 bevat deze boeken.

De deuterocanonieke boeken vallen buiten de Hebreeuwse Bijbel. Ze maken wel onderdeel uit van bijvoorbeeld de Septuaginta en de Vulgata. Ze worden  in verschillende Nederlandse kerken gelezen en hebben in meerdere kerkelijke tradities autoriteit. De NBV21 volgt een vaste selectie van deuterocanonieke boeken, die gebaseerd is op een wereldwijde interconfessionele afspraak (vastgelegd in de Guidelines for Interconfessional Cooperation in Translating the Bible, Rome 1987).

Wetenschappelijke uitgave

De vertaling van de deuterocanonieke boeken is gebaseerd op de overgeleverde Griekse teksten. De gebruikte brontekstedities zijn verschillende delen van de Göttingen-editie (voluit: Septuaginta: Vetus Testamentum Graecum, Auctoritate Academiae Scientiarum Gottingensis editum van het Septuaginta-Unternehmen te Göttingen).

De vertaling volgt deze Griekse tekst. Soms zijn er langere of kortere teksten beschikbaar vanuit de overlevering, zoals bij Tobit en Wijsheid van Jezus Sirach. Bijzonderheden van de Griekse tekst van Tobit en Wijsheid van Jezus Sirach worden in een noot bij deze boeken toegelicht.

Voetnoten in de NBV21 – DC

Een noot in de deuterocanonieke boeken geeft doorgaans aan dat de vertalers redenen hadden om af te wijken van de tekst van de bronteksteditie. Deze tekst is een reconstructie van de oudste tekst op basis van de overgeleverde handschriften. Op plaatsen waar het zeer onzeker is wat de oudste tekst is, maken de vertalers soms een andere keuze dan de makers van de bronteksteditie. Als dit gebeurt wordt dat altijd verantwoord in een voetnoot.

Andere handschriften

Wanneer er in voetnoten sprake is van ‘andere handschriften’, wordt bedoeld: handschriften met een andere tekst dan de handschriften die door de vertaling zijn gevolgd. In sommige gevallen wordt verwezen naar oude vertalingen.

Holofernes gaf zijn lijfwachten bevel haar niets in de weg te leggen. Zo verbleef ze drie dagen in de legerplaats. ’s Nachts ging ze naar het ravijn van Betulia en baadde zich daar bij de waterbron.*

* bij de waterbron – In andere handschriften staat: ‘bij de waterbron in het kamp’.

Judit 12:7

Voorgestelde lezing

In enkele gevallen kan er geen verantwoorde vertaling geboden worden van de tekst in de gebruikte edities en hebben de vertalers gekozen voor een aannemelijker tekst dan de handschriften bieden. De bijbehorende voetnoot spreekt dan over een ‘voorgestelde lezing’.

Gesterkt door de bezielende woorden van Judas, die de dapperheid aanwakkerden en het gemoed van de jongeren staalden, besloten ze niet langer te wachten*, maar moedig aan te vallen …

* niet langer te wachten – Voorgestelde lezing. In sommige handschriften staat: ‘niet te strijden’.

2 Makkabeeën 15:17

Vermoedelijk stond hier oorspronkelijk mê straggeuesthai, ‘niet langer te wachten’. Want de tekst van de editie, ‘niet te strijden’ (mê strateuesthai), kan niet kloppen. In andere handschriften is deze lezing veranderd in ‘geen legerplaats op te slaan’ (mê stratopedeuesthai). In de noot wordt alleen de variant vermeld die in de handschriften staat waarop de hoofdtekst van de editie gebaseerd is.

Beroep op het Hebreeuws of Aramees

Een aantal van de Griekse deuterocanonieke boeken heeft met zekerheid een Hebreeuwse of Aramese voorloper gehad. Soms is die tekst nog (deels) beschikbaar. Als het Grieks geen zinnige tekst oplevert, kan dan soms een beroep gedaan worden op Hebreeuwse of Aramese teksten. Als in de vertaling de Hebreeuwse of Aramese tekst gevolgd is, wordt dat verantwoord in een noot.

Als het je goed gaat weet je niet wie je vriend is,*
als het je slecht gaat merk je wie je vijand is.

* Als het je goed gaat weet je niet wie je vriend is – Volgens sommige handschriften en de Hebreeuwse tekst. In andere Griekse handschriften staat: ‘Als het je vriend goed gaat wordt hij niet gestraft’.

Wijsheid van Jezus Sirach 12:8

Soms is de Hebreeuwse tekst niet bekend, maar kan deze wel gereconstrueerd worden op basis van een of meerdere vertalingen. Wanneer de Hebreeuwse tekst op een reconstructie berust, wordt de formulering ‘Veronderstelde lezing van het Hebreeuws’ gebruikt. De formuleringen ‘overeenkomstig […]’ en ‘ondersteund door […]’, gevolgd door de naam van een oude vertaling, betekenen hetzelfde als in de voetnoten bij het Oude Testament.

Uit het wegrotten van de purperen en linnen stoffen* waarmee ze bekleed zijn, kun je wel afleiden dat het geen goden zijn. En dan zijn ze zelf aan de beurt om te vergaan, tot grote schande van het land.

* de purperen en linnen stoffen – Veronderstelde lezing van het Hebreeuws, ondersteund door de Pesjitta.

Brief van Jeremia 1:71

In de Griekse tekst staat: ‘de purperen stoffen en het marmer’. De Griekse vertaler heeft bij het veronderstelde Hebreeuwse woord sjeesj, dat zowel ‘marmer’ als ‘linnen’ kan betekenen, de verkeerde keuze gemaakt door met ‘marmer’ te vertalen. Maar marmer rot niet weg en levert dus een onzinnige tekst op.

Nieuwe Testament

Overlevering en reconstructie

De Griekse tekst van het Nieuwe Testament is overgeleverd in duizenden handschriften en andere tekstgetuigen (teksten van kerkvaders en oude vertalingen). Doordat deze teksten met de hand werden overgeschreven, ontstonden overschrijffouten. In Matteüs 1:18 bijvoorbeeld hebben sommige handschriften het woord genesis (‘afstamming/oorsprong/geboorte’) en andere gennêsis (‘verwekking/geboorte’). Van deze twee varianten is er één de oudste, de ander een kopieerfout daarvan.

Naast dat er overschrijffouten zijn gemaakt, zijn bijna alle handschriften uit de eerste eeuwen verloren gegaan. Vanwege deze problemen zijn er tekstwetenschappers nodig om de oudste tekst te reconstrueren. Dat is in bijna alle gevallen goed mogelijk. Wel zijn er gevallen waar er een bepaalde mate van onzekerheid is over de oudste tekst.

De Griekse tekst wordt uitgegeven in een wetenschappelijke bronteksteditie. De hoofdtekst van zo’n editie geeft weer wat volgens de huidige wetenschappelijke kennis de oudste tekst het beste benadert. Onderaan elke pagina staat een verantwoording van de handschriften waarop de hoofdtekst gebaseerd is, en ook staan de varianten vermeld die in andere handschriften voorkomen. Zo is het mogelijk de keuze van de uitgevers van de editie te controleren.

  • Lees hier meer over de tekstkritiek van het Nieuwe Testament

Wetenschappelijke uitgave

De NBV21-vertaling van het Nieuwe Testament is gebaseerd op de overgeleverde Griekse tekst. Hiervoor wordt Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece van het Institut für Neutestamentliche Textforschung gebruikt, de meest gebruikte wetenschappelijke uitgave van de Griekse brontekst. De bronteksteditie voor de NBV (2004) was de zevenentwintigste editie van Nestle-Aland. De NBV21 maakt gebruik van de achtentwintigste editie (Stuttgart 2012). Deze bevat een verbeterde Griekse tekst van de katholieke brieven, die ontleend is aan het Novum Testamentum Graecum: Editio Critica Maior (Stuttgart 1997-). Deze laatste uitgave, kortweg de ECM genoemd, is de meest complete uitgave van de Griekse brontekst van het Nieuwe Testament.

Dankzij vorderingen in het wetenschappelijk onderzoek en de vondst van nieuwe handschriften wordt er van tijd tot tijd een nieuwe bronteksteditie uitgegeven. De ECM is nog niet voor alle boeken van het Nieuwe Testament beschikbaar. De nieuwe tekst van de katholieke brieven is opgenomen in de achtentwintigste editie van Nestle-Aland. De nieuwe teksten van Marcus en Handelingen zullen worden opgenomen in de negenentwintigste editie. De ECM-tekst van deze boeken is al beschikbaar en is in de NBV21 gevolgd.

Het gebruik van deze verbeterde bronteksten heeft tot enkele tekstuele wijzigingen geleid. Hierdoor komt de NBV21 volgens de huidige wetenschappelijke inzichten zo dicht mogelijk bij de oudste tekst van het Nieuwe Testament.

Voetnoten in de NBV21 – NT

Andere handschriften

Wanneer er in het Nieuwe Testament in voetnoten sprake is van ‘andere handschriften’, wordt bedoeld: handschriften met een andere tekst dan de handschriften die door de vertaling zijn gevolgd. Deze voetnoten staan alleen op plaatsen waar er algemeen erkende onzekerheid is over de oudste tekst.

Keuze voor een andere variant

In enkele uitzonderlijke gevallen volgt de vertaling niet de hoofdtekst van de bronteksteditie, maar een variante lezing. Deze gevallen zijn voorzien van een voetnoot.

Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs om te worden verbrand* – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten.

* om te worden verbrand – In andere handschriften staat: ‘en kon ik daar trots op zijn’.

1 Korintiërs 13:3

Meerdere varianten

In andere gevallen van tekstuele onzekerheid wijst de voetnoot op het bestaan van één of meerdere varianten in de handschriften.

Wie* over die steen struikelt, valt te pletter, en degene op wie die steen valt, wordt vermorzeld.’

* In andere handschriften ontbreekt dit vers.

Matteüs 21:44

Gelijkwaardige varianten

In Marcus, Handelingen en de katholieke brieven zijn er varianten die gelijkwaardig zijn. De uitgevers van de nieuwste bronteksteditie (ECM, zie hierboven) hebben in deze gevallen geen keuze willen maken, omdat er te weinig grond is om de ene variant boven de andere te verkiezen.

Bij de keuze tussen gelijkwaardige varianten volgt de NBV21 in de hoofdtekst doorgaans de NBV. In de gedrukte editie zijn gelijkwaardige varianten alleen in een voetnoot vermeld als ze vertaalbaar zijn én inhoudelijk een duidelijk andere tekst opleveren. Onderaan deze pagina staat de complete lijst met vertaalbare gelijkwaardige varianten.

Oude toevoegingen

In enkele gevallen staat een tekstgedeelte tussen vierkante haken. De bijbehorende voetnoot luidt: ‘Het gedeelte tussen vierkante haken is een oude toevoeging aan de Griekse tekst.’ Dit is het geval bij het lange slot van Marcus (16:9-20), het verhaal over de vrouw die niet door Jezus veroordeeld wordt (Johannes 7:53-8:11), en de lofprijzing na het Onzevader in Matteüs (6:13b). Er bestaat onder Bijbelwetenschappers grote overeenstemming dat deze tekstgedeelten niet behoren tot de oudste tekst van deze boeken. Omdat deze teksten in de liturgie van sommige kerken gebruikt worden, zijn ze tussen vierkante haken in de hoofdtekst geplaatst.

Lucas 22:43-44 en Lucas 23:34a behoren volgens de bronteksteditie ook tot deze categorie. De NBV21 kiest ervoor om deze teksten zonder haken (maar met voetnoot) in de hoofdtekst op te nemen, omdat er minder overeenstemming is over de oorspronkelijkheid van deze teksten dan bij de bovenstaande gevallen.

  • Voor meer informatie hierover deze gevallen, zie hier.

Verschillen met latere handschriften

De NBV21 kent in het Nieuwe Testament ook nog een andere categorie voetnoten, te herkennen aan de formulering: ‘In latere handschriften staat …’.

Noot bij Matteüs 17:20:

* In latere handschriften staat een extra vers: ‘[21] Dit soort kan alleen door gebed en vasten worden uitgedreven.’

Deze categorie noten wil laten zien dat de vertalers geen tekstgedeelten zijn vergeten. De tekstgedeelten die in deze noten staan, zijn bekend uit bepaalde vertalingen zoals de (Herziene) Statenvertaling. Deze vertalingen zijn gebaseerd op oudere brontekstedities uit de zestiende en zeventiende eeuw. Deze edities, vaak samengenomen met de term ‘Textus Receptus’, waren gebaseerd op enkele latere (laat-Byzantijnse) handschriften, uit de tiende tot en met de vijftiende eeuw. Ook is de invloed van de Vulgata, de destijds gezaghebbende Latijnse vertaling van de Bijbel, regelmatig merkbaar. De bronteksteditie waarop de NBV21 zich baseert, heeft een veel bredere basis in de handschriften en bouwt voort op eeuwen van wetenschappelijk onderzoek.

De versnummering werd in de zestiende eeuw ingevoerd. Daardoor kan het voorkomen dat de NBV21 in de hoofdtekst een versnummer overslaat, zoals in het bovenstaande voorbeeld. Dit tekstgedeelte ontbreekt in de oudste en beste handschriften en is daarom hoogstwaarschijnlijk een latere toevoeging.

  • Voor meer uitleg bij enkele gevallen uit deze categorie, zie hier.

Selectie

Niet alle verschillen met oudere brontekstedities zijn in de voetnoten van de NBV21 opgenomen. Er is een selectie gemaakt van tekstvarianten die qua omvang of qua inhoud opvallend verschillen van de in de NBV21 gevolgde brontekst.

Steun in vierde-eeuwse handschriften

In enkele gevallen biedt een Grieks handschrift uit de vierde eeuw steun aan een variant uit deze categorie. Dan luidt de voetnoot: ‘In andere, meestal latere handschriften staat …’.

Ik zeg u dit: een man die om een andere reden dan ontucht zijn vrouw verstoot en met een ander trouwt, pleegt overspel.’*

* overspel – In andere, meestal latere handschriften staat: ‘overspel. En wie trouwt met een verstoten vrouw, pleegt ook overspel’.

Matteüs 19:9

Gelijkwaardige varianten

In Marcus, Handelingen en de katholieke brieven zijn er varianten die volgens de gebruikte bronteksteditie gelijkwaardig zijn. De uitgevers van de nieuwste bronteksteditie hebben in deze gevallen geen keuze willen maken, omdat er te weinig grond is om de ene variant boven de andere te verkiezen.

Bij de keuze tussen gelijkwaardige varianten volgt de NBV21 in de hoofdtekst doorgaans de NBV. In de gedrukte editie zijn gelijkwaardige varianten alleen in een voetnoot vermeld als ze vertaalbaar zijn én inhoudelijk een duidelijk andere tekst opleveren. Hieronder staat de complete lijst met vertaalbare gelijkwaardige varianten. De varianten die ook in de gedrukte versie zijn opgenomen, staan vetgedrukt.

Het evangelie volgens Marcus

  NBV21 Gelijkwaardige variant
1:2 hij zal Je een weg banen. hij zal een weg voor Je banen
1:24‘Wat hebben wij met Jou te maken, Jezus van Nazaret? ‘Aaah! Wat hebben wij met Jou te maken, Jezus van Nazaret?
1:38‘Laten we ergens anders heen gaan, naar de dorpen hier in de omtrek ‘Laten we naar de dorpen hier in de omtrek gaan
2:16‘Eet Hij met tollenaars en zondaars?’‘Waarom eet Hij met tollenaars en zondaars?’
3:20 Hij ging terug naar huis, en weer verzamelde zich een menigte, zodat ze zelfs niet de kans kregen om wat te eten.Zij gingen terug naar (Jezus’) huis, en weer verzamelde zich een menigte, zodat ze niets konden doen en niets aten.
6:23‘Wat je ook vraagt, ik zal het je geven‘Wanneer je me iets vraagt, zal ik het je geven
6:33 Maar hun vertrek werd opgemerkt, en velen herkenden hen; Maar hun vertrek werd opgemerkt, en velen herkenden (hen) / hoorden ervan;
6:51 Zijn leerlingen waren helemaal van hun stuk gebracht.Zijn leerlingen waren helemaal van hun stuk gebracht en stonden verbaasd.
7:24 Hij ging weg en vertrok naar de omgeving van Tyrus.Hij ging weg en vertrok naar de omgeving van Tyrus en Sidon.
8:1 riep Hij de leerlingen bij zichriep Hij zijn leerlingen bij zich
8:17 Toen Hij dit merkte, zei Hij Toen Jezus dit merkte, zei Hij
9:29 ‘Dit soort kan alleen door gebed worden uitgedreven.’‘Dit soort kan alleen door gebed en vasten worden uitgedreven.’
10:1Hij vertrok daarvandaan naar Judea en het gebied aan de overkant van de Jordaan,Hij vertrok daarvandaan naar het gebied van Judea aan de overkant van de Jordaan,
11:3 “De Heer heeft het nodig, Hij zal het meteen weer terugsturen.”’“De Heer heeft het nodig, Hij zal het meteen terugsturen.”’
11:19 gingen Jezus en zijn leerlingen weg uit de stadging Jezus weg uit de stad
13:22 want er zullen valse messiassen en valse profeten komen, die tekenen en wonderen zullen verrichten om zo mogelijk Gods uitverkorenen te misleiden want er zullen valse messiassen en valse profeten komen, die tekenen en wonderen zullen verrichten om zo mogelijk ook Gods uitverkorenen te misleiden
13:23 Jullie moeten oppassen, Let op, jullie moeten oppassen,
13:27 Dan zal Hij de engelen eropuit sturen Dan zal Hij zijn engelen eropuit sturen
14:9 waar ook maar ter wereld het goede nieuws verkondigd wordt, waar ook maar ter wereld dit goede nieuws verkondigd wordt,
14:22 Terwijl ze aten, nam Hij een brood Terwijl ze aten, nam Jezus een brood
14:51 Een jongeman, die alleen een linnen kleed aanhad, Een van hen, een jongeman, die alleen een linnen kleed aanhad,
14:72 En meteen kraaide de haan voor de tweede keer. En de haan kraaide voor de tweede keer.
15:8Een grote groep mensen trok naar Pilatus en begon hem te vragen om nu te doen wat zijn gewoonte was. Een schreeuwende menigte begon Pilatus te vragen om nu te doen wat zijn gewoonte was.
15:39Toen de centurio, die recht tegenover Hem stond, Hem zo zijn laatste adem zag uitblazen Toen de centurio, die recht tegenover Hem stond, Hem zo, luid roepend, zijn laatste adem zag uitblazen
16:8 want ze waren bevangen door angst en schrik. schrik en angst had hen bevangen.
16:20 De Heer hielp hen daarbij en zette hun verkondiging kracht bij met de tekenen die ermee gepaard gingen.De Heer hielp hen daarbij en zette hun verkondiging kracht bij met de tekenen die ermee gepaard gingen. Amen.
hand-swipe-horizontalSwipe om alle gegevens te zien

De handelingen van de apostelen

  NBV21 Gelijkwaardige variant
2:7 Ze waren buiten zichzelf van verbazing Ze waren allen buiten zichzelf van verbazing
3:6 in de naam van Jezus Christus van Nazaret, sta op en loop.’ in de naam van Jezus Christus van Nazaret, loop.’
4:24   ‘Heer, U hebt de hemel en de aarde en de zee geschapen ‘Heer, U bent de God die de hemel en de aarde en de zee heeft geschapen
7:18 tot er een andere koning in Egypte aan de macht kwam tot er een andere koning aan de macht kwam
7:46 een heiligdom voor het volk van Jakob een heiligdom voor de God van Jakob
13:26   ons werd het nieuws over deze redding bekendgemaakt. u werd het nieuws over deze redding bekendgemaakt.
15:40 nadat de gelovigen hem aan de genade van de Heer hadden toevertrouwd. nadat de gelovigen hem aan de genade van God hadden toevertrouwd.
18:17 Toen grepen de omstanders met zijn allen Sostenes vast Toen grepen alle Grieken Sostenes vast
18:19 Ze kwamen aan in Efeze Hij kwam aan in Efeze
18:26 Toen Priscilla en Aquila hem hoorden, namen ze hem terzijde Toen Aquila en Priscilla hem hoorden, namen ze hem terzijde
20:13 Wij scheepten ons in en voeren alvast naar Assus Wij scheepten ons in en voeren naar Assus
23:30 Ook heb ik degenen die hem beschuldigen gelast dat ze hun grieven jegens hem aan u moeten voorleggen.’ Ook heb ik degenen die hem beschuldigen gelast dat ze hun grieven jegens hem aan u moeten voorleggen. Het ga u goed.’
28:13   Daarna lichtten we de ankers weer en kwamen we aan in Regium. Daarna zeilden we langs de kust en kwamen we aan in Regium.
hand-swipe-horizontalSwipe om alle gegevens te zien

De katholieke brieven

  NBV21 Gelijkwaardige variant
1 Petr. 1:22 heb elkaar dan ook onvoorwaardelijk lief, met een zuiver hart, heb elkaar dan ook onvoorwaardelijk en hartelijk lief,
1 Petr. 4:11 Jezus Christus, aan wie alle eer en macht toekomt, tot in alle eeuwigheid. Amen. Jezus Christus, aan wie alle eer en macht toekomt, tot in eeuwigheid. Amen.
1 Petr. 5:10 om in Christus deel te krijgen aan zijn eeuwige luister om in Christus Jezus deel te krijgen aan zijn eeuwige luister
1 Petr. 5:11 Hem komt de macht toe, tot in eeuwigheid. Amen. Hem komt de macht toe, tot in alle eeuwigheid. Amen.
1 Petr. 5:14 Vrede zij met u allen, die één bent met Christus. Vrede zij met u allen, die één bent met Christus Jezus.
2 Petr. 2:11 terwijl zelfs engelen, in kracht en macht toch hun meerderen, het niet aandurven om die machten ten overstaan van de Heer te beschimpen en te veroordelen. terwijl zelfs engelen, in kracht en macht toch hun meerderen, het niet aandurven om die machten te beschimpen en te veroordelen.
1 Joh. 1:4 We schrijven u deze brief om onze vreugde volkomen te maken. We schrijven u deze brief om uw vreugde volkomen te maken.
2 Joh. 1:12 dan zal onze vreugde volkomen zijn. dan zal uw vreugde volkomen zijn.
hand-swipe-horizontalSwipe om alle gegevens te zien
Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschapv.4.17.7
Volg ons