Kerst en Betlehem 2024

Anderhalf jaar geleden liep ik, voor het eerst in mijn leven, in Betlehem. Ik was op bezoek bij het Bijbelgenootschap dat in de Palestijnse gebieden werkt. We gingen ook naar de geboortekerk, de plek waar volgens een oeroude traditie Jezus’ kribbe gestaan heeft.

Het is een hele ervaring om die kerk te bezoeken. Sowieso is het een waanzinnig oud gebouw. Keizer Constantijn gaf al rond 326 na Christus de opdracht tot de bouw. Eeuwen en eeuwen zijn mensen naar Betlehem gekomen om te zijn op de plaats waar Jezus geboren werd. Je ziet op de pilaren van de kerk nog de tekeningen van de kruisvaarders uit de twaalfde eeuw.

Je voelt je echt klein en nietig als je je realiseert hoe lang die kerk er al staat, en hoeveel mensen hem bezocht hebben. Toen wij er waren was het stampvol – ik vreesde voor een urenlange rij om de geboortegrot te bereiken. We kregen een ‘special treatment’: als gasten van het Bijbelgenootschap werden we ontvangen alsof we de wijzen uit het oosten zelf waren. We mochten direct door naar de geboortegrot!

Maar nu is het leeg in Betlehem. Mijn collega daar vertelde dat er momenteel geen pelgrim of toerist te bekennen is. Betlehem was sowieso al moeilijk te bereiken: je moet door de checkpoints in de grote muur die de Palestijnse gebieden van Israël scheidt. In maart 2023 stonden ook wij voor een dichte poort, en moesten we via een omweg. Iemand schreef cynisch: deze Kerst zou het zelfs Jozef en Maria niet gelukt zijn om de stad binnen te komen…

Natuurlijk gaat het ‘echte’ nieuws in Israël over de oorlog met Gaza, over de gijzelaars, over de raketten en bombardementen … maar het toch al zware leven in Betlehem is door de oorlog nog veel zwaarder geworden. Niet zozeer door oorlogsgeweld, maar door de economische gevolgen ervan. De hotels zijn leeg, mensen kunnen niet werken; armoede en honger liggen op de loer.

De magiërs uit het oosten – sterrenkundigen uit die tijd – bezochten precies dezelfde plek als ik. Het was ook toen geen goede tijd voor de stad. De Romeinen hadden de macht in het land, en die deelden ze met hun vazalvorst Herodes.

De sterrenkundigen kwamen met nieuws naar Jeruzalem: volgens hun wetenschappelijke studie van de sterren moest in Israël een nieuwe koning geboren zijn. Ze wilden hem graag eer betonen. Maar Herodes had geen baby gekregen, dus het nieuws viel slecht bij hem. Hij liet zijn schriftgeleerden uitzoeken wat er aan de hand kon zijn, en ze lazen hem voor uit Micha.

Herodes reageerde door het goede nieuws van God te bestrijden: hij vermoordde alle jongetjes tot twee jaar in en rond Betlehem. Cynisch is het. En zinloos, zo blijkt, want het verhaal van Jezus gaat door. En dat geldt met Pasen opnieuw: Jezus sterft aan het kruis, maar juist die ogenschijnlijk ultieme zwakheid blijkt Gods manier om ons mensen te redden. Was Jezus niet gestorven en opgestaan, dan waren er nooit mensen naar Betlehem gegaan om op de plek te zijn waar Hij geboren werd.

Je kunt in Betlehem nog een andere plek bezoeken, de ‘shepherds’ fields’, de plek waar de engelen aan de herders zijn verschenen. Het is een vredige plek, met een mooi uitzicht. Tot mijn verrassing was ook daar een grot – in de bergachtige omgeving stonden de schapen ’s nachts beschut in de grot, de herders sliepen ervoor. Het ‘veld’ in mijn hoofd was iets te Hollands … Toen ik de grot in ging, was er een groep Amerikaanse christenen vierstemmig Stille Nacht aan het zingen. Een beetje gek in maart bij 25 graden, maar toch ook wel erg mooi.

Romantiek ligt bij Kerst op de loer. Maar Herodes, de ruige herders en de voerbak houden ons bij de les. En ook de muur in Betlehem en de lege geboortekerk anno 2024 illustreren de gebrokenheid van de wereld. Mag je dan niet genieten van Kerst? Natuurlijk wel! Maar laten die boom vol lichtjes, de kaarsjes, de liedjes en het diner zijn als het Stille Nacht van de Amerikanen in de grot van de herders: heel mooi, maar ook een beetje gek.

Laten we niet vergeten dat zoveel mensen in de wereld moeten lijden, ook met Kerst, dichtbij en ver weg. Gods licht gloort, maar zijn nieuwe wereld is nog niet definitief aangebroken. Wij mensen kunnen niet zonder zijn liefde. En juist daarom moeten we Kerst uitbundig vieren, als voorteken van een wereld waarin Gods kwetsbare en tere liefde uiteindelijk overwonnen hebben! Immanuel, God met ons, is geboren.

Rieuwerd Buitenwerf, directeur Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap