Een dialoog over de stikstofcrisis – deel 3

Respectvol luisteren naar de ander, ook als die met een open Bijbel tot een andere visie komt dan jij – kunnen we dat nog, nu de conflicten vaak zo hoog oplopen? We vroegen twee mensen om het te proberen. Vorige week publiceerden we naar aanleiding van de stikstofcrisis een brief van voormalig LTO-voorman Dirk Duijzer aan theoloog en Groen-Links-Kamerlid Ruard Ganzevoort, en het antwoord van Ganzevoort. Vandaag de reactie van Dirk Duijzer.

Door Dirk Duijzer

Het is goed om na te denken over de verhouding tussen de mens en de aarde. Je laat in jouw brief mij als boer nadenken over het sabbatsjaar. Want, zeg je, we moeten het land de kans geven om te herstellen. Ik vraag me af of dáár het conflict zit dat boeren vandaag de dag ervaren. Mij lijkt het een afgeleid probleem. Het echte probleem is onze collectieve onwil om afhankelijk te leven en daadwerkelijk naar elkaar om te zien. Ik moet daarbij denken aan de volgende Bijbeltekst:

Veel boeren willen diervriendelijk en natuur-inclusief boeren en dus hun land en hun vee tijd van herstel geven. Maar daarmee worden zij nog afhankelijker van wat de natuur oplevert en van wat de consument betaalt. En de markt van vandaag maakt dat zij – als de kwaliteit of kwantiteit die ze leveren wat lager is – genadeloos worden weggespeeld door de concurrent. Wij allemaal, boeren, burgers en dominees, hebben het afgeleerd om te leven in afhankelijkheid van God. We zijn allemaal bezorgd om onze welvaart en zorgen graag tot ver na ons pensioen voor onze materiële toekomst.

‘Wie niet wil werken, zal ook niet eten’, zegt Paulus (2 Tessalonicenzen 3:10). Die gedachte kreeg sinds de Verlichting (het streven naar beheersing en naar meer) en de Romantiek (het ‘ik’ als uitgangspunt) geleidelijk de kleur dat je zelf voor alles verantwoordelijk bent. Dus dat je als boer alles moet voorzien en je tegen alles moet indekken: je moet je verzekeren, je indekken tegen schades, contracten afsluiten, op termijnmarkten zitten, garanties afgeven voor minimale kwaliteit en hoeveelheid. Zo kom je automatisch terecht bij de noodzaak om je gewas te beregenen, om bemesting of antibiotica of gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken. Dat geldt voor biologische boeren net zo goed als voor andere boeren. En dankzij betere machines werd zwaar en slecht handwerk overbodig en bedrijfsgroei mogelijk. Schaalvergroting werd in alle bedrijfstakken leidend. Boeren richtten banken op om verantwoord te kunnen lenen, sparen, mechaniseren en hun bedrijf te laten groeien.

Ik sprak onlangs na afloop van een kerkdienst met de voorzitter van de kerkenraad, een voormalige registeraccountant. ‘Als we de preek goed begrepen hebben’, zei ik, ‘dan zouden we meer vertrouwen moeten hebben en minder vermogen.’ De man keek me aan of ik hem wilde beroven. Kerkfusies stagneren omdat eerst de pensioenen van dominees zekergesteld moeten zijn. Als voorzitter van de stichting Kerkelijke Gelden beheer ik de vermogens van bij de Protestantse Kerk in Nederland aangesloten kerken – alles bij elkaar een aanzienlijk bedrag. Je kunt je afvragen of kerken zoveel vermogen nodig hebben en zo ja hoe dit het beste gebruikt kan worden.

Ons indekken doen we omdat we vooral niet afhankelijk willen en kunnen zijn. We willen op alles in materieel opzicht voorbereid zijn. Ons hele systeem is erop ingesteld om dat aan elkaar op te leggen. Dat treft ook de boeren. Zit je een keer met misoogst en ben je niet verzekerd, of heb je door ziekte geen goede kwaliteit, of heb je grote schade – het is allemaal je eigen schuld. Iedere Nederlander weet dat. We hebben allemaal een ziektekostenverzekering en een oudedagsvoorziening. Maar boeren, die blootstaan aan het weer, aan de grillen van de markt, van de natuur, van de consument, van de politiek – die krijgen bij een calamiteit te horen dat ze ‘dan maar geen boer hadden moeten worden.’

Wat betekent gerechtigheid vandaag? Wat betekent ‘alles verwachten van God’? Als ik dat als boer wel probeer maar merk dat het niet kán – is dan mijn geloof niet groot genoeg? Kan het nog wel, leven in afhankelijkheid van God?

Kerkvader Augustinus maakte aan het eind van ieder jaar de boeken op. Hij keek niet of er vermogen en voorzieningen waren voor na zijn pensioen. En waar had Augustinus zijn brandkast staan? Natuurlijk op een veilige plek … : bij de armen. Augustinus schonk jaarlijks zijn vermogen aan de armen, de meest veilige plek. De revenuen daarvan zag je na je dood terug, wist Augustinus. Dat was je schat in de hemel.

Wij zijn kinderen van de Verlichting, gericht op hebzucht en controle, en evenzeer kinderen van de Romantiek, gericht op onszelf, egoïstisch. We zouden als samenleving meer naar elkaar om moeten zien. Kan christelijk Nederland daarin misschien een eerste stap zetten? Zou de Protestantse Kerk zich met haar eigen vermogen garant kunnen stellen voor boeren, zodat die verantwoord een sabbatsjaar kunnen instellen voor de natuur?
Daar zou Augustinus nog eens van opkijken!

Met vriendelijke groet, Dirk Duijzer

Dirk Duijzer is landbouwkundige, bestuurskundige, jurist en filosoof. Hij was algemeen directeur van LTO Nederland en daarvoor van de CBTB. Ook was hij directeur Food & Agri bij de Rabobank, waar hij nu directeur Bestuurszaken en Coöperatie is.

Morgen leest u op deze site het antwoord van Ruard Ganzevoort.