2e advent | Vrede op aarde

Samen zingen, gezelligheid met familie en vrienden, een kerk die tot barstens toe gevuld is… Ook advent en Kerst zien er dit jaar anders uit dan in andere jaren. Hoe kijk je dan toch uit naar het licht dat steeds helderder gaat branden, naar het kind waarmee God ons ‘vrede op aarde’ belooft? Laat je meenemen door de gedachten van vijf theologen van binnen en buiten het NBG over de betekenis van advent en Kerst, juist in deze tijd.

Vrede op aarde – die woorden uit het kerstverhaal gaan al maanden met me mee. Eerst als thema van de adventskalender die het NBG nu al voor de derde keer aanbiedt. Iets later kwamen ze ook op een andere manier bij me binnen: als refrein van een lied dat ik met mijn koor mocht instuderen. Samen zingen is alweer even verleden tijd, maar de tekst van het refrein blijft bij me in deze weken voor Kerst. ’Peace on earth’. Vrede op aarde. Een droom die nooit verder weg en dichterbij lijkt dan juist in deze weken.

De titel van het lied, I Heard the Bells on Christmas Day, klinkt als een zoetig kerstdeuntje, maar niets is minder waar. De dichter, Henry Wadsworth Longfellow, verwoordt op een ontnuchterende en toch ontroerende manier de spanning tussen de kerstbelofte van vrede en zijn beleving van dat moment.
Het gedicht dateert van Eerste Kerstdag 1863, midden in de Amerikaanse burgeroorlog. ’Longfellows zoon is net vertrokken naar het front. De kerstklokken klinken schel in Longfellows oren. ‘Hoezo vrede?’, schrijft hij, ‘er is geen vrede!’ In plaats daarvan ziet hij vooral haat om zich heen. Haat die de spot drijft met de ‘zwakke’ klanken van de kerkklokken. Wie slaat er nog acht op de belofte die uit die klanken spreekt?, vraagt Longfellow zich af. Wie heeft er oor voor, als het alleen maar dood en verderf is wat de spreekwoordelijke klok slaat?

Nu zijn Nederland en Vlaanderen anno 2020 gelukkig niet te vergelijken met Amerika ten tijde van de bloedige burgeroorlog. Toch is ook hier de oorlogsretoriek niet ver weg. Ook nu is er een vijand die we moeten verslaan. Die we hard moeten aanpakken. Die we ‘door ons gedrag’ wel even zullen laten zien wie de sterkste is. In de eerste plaats natuurlijk die onzichtbare vijand, Covid19, die nu al bijna een jaar de hele wereld in z’n greep houdt. Maar wat mij misschien nog wel meer treft, is hoe daardoor ook andere vijandbeelden ontstaan of worden bevestigd. ‘De jongeren’, ‘de ouderen’, ‘de politiek’… Rekkelijken en preciezen nemen elkaar als van oudsher de maat, en langzaam maar zeker grijpt een zekere kilte om zich heen.

Juist in die kilte reikt het lied, stevig verworteld in Bijbelse taal, me een andere kijk op de werkelijkheid aan. Longfellow beschrijft zijn wanhoop, maar steeds is daar dan weer dat refrein: ‘peace on earth.’ De kerkklokken zouden ook kunnen zwijgen, moegestreden of beledigd door de haat die de spot drijft met hun boodschap, maar ze trekken zich nergens iets van aan. Onverstoorbaar blijven ze ‘vrede op aarde’ verkondigen. En dan, in het midden van het lied, kun je er niet meer omheen: het volume zwelt aan, en vol overtuiging klinkt, in aanleuning aan Psalm 121: ‘God is niet dood, Hij sluimert niet – Hij doet het kwaad voorgoed teniet!’
Vrede op aarde. De mensen een welbehagen. Die belofte is er altijd – soms ver op de achtergrond geraakt, nauwelijks te horen tussen het kabaal, of niet te onderscheiden in de oorverdovende stilte die ons ook kan overmeesteren in deze tijd. Maar soms ook als een krachtige inbreuk in onze werkelijkheid, als een engelenkoor waar je niet omheen kunt.
Er komt nog een lied bij me bovendrijven: ‘Kom tot ons, scheur de hemelen, Heer’. Ik lees het als gebed om ons wakker te laten schudden door dat hemelse perspectief, zodat we ook op momenten waarop kerkklokken en engelenkoren op de achtergrond raken, oog en oor blijven houden voor die grote belofte. Vrede op aarde. Iets om naar uit te zien, ons oor naar te luisteren te leggen, en om zelf aan te werken. Onverstoorbaar, tot iedereen het hoort.

Anne-Mareike Schol-Wetter
Hoofd Bijbelgebruik bij het Nederlands Bijbelgenootschap

Deze blog is de tweede in een serie van vijf.
Op zoek naar meer adventsinspiratie? Schrijf je in Mijn Bijbel in voor het digitale leesplan Vrede op aarde of Verdiep je in … het kerstverhaal (ook beschikbaar als boek).