Een vertaalprobleem: hoe oud was Saul?
Dr. Harm W. Hollander
Zoon van een jaar (was) Saul in zijn koningschap (= toen hij koning werd) en twee jaren was hij koning over Israël. Aldus de letterlijke weergave van 1 Samuël 13:1. ‘One can do little with this verse’ was het gelaten commentaar van prof. A.R. Hulst.
A.R. Hulst, in co-operation with other scholars, Old Testament Translation Problems, Leiden, 1960, p. 28.
Maar een vertaler moét iets doen, dat is zijn opdracht, zijn vak! Vrijwel alle commentatoren zijn van mening dat de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst hier corrupt is, en wel op twee punten:
- 1.min of meer vergelijkbare teksten, zoals 2 Samuël 2:10 en 5:4, maken het waarschijnlijk dat er aan het begin van de zin iets, namelijk de leeftijd van Saul, bewust of onbewust is weggelaten;
- 2. dat Saul ‘twee jaren’ geregeerd heeft, kan nauwelijks juist zijn (vergelijk bijvoorbeeld ook Josephus, Antiquitates 6,378; 10,143; Handelingen 13:21), waardoor het ook hier voor de hand ligt dat er iets, namelijk het preciese aantal jaren van Sauls koningschap, aan de tekst ontbreekt.
Zoon van veertig jaar (= veertig jaar oud) (was) Isobet… toen hij koning werd.
Zoon van dertig jaar (= dertig jaar oud) (was) David toen hij koning werd.
Zodra de Hebreeuwse Bijbel in een andere taal overgezet werd, moesten vertalers ook bij dit vers een keuze doen. Zo koos bijvoorbeeld de oude Griekse vertaling, de Septuagint, voor de oplossing het vers gewoon onvertaald te laten.
Deze oplossing vinden wij tot in onze tijd terug: ook bijvoorbeeld de eerste editie van La Bible de Jérusalem, de Good News Bible (TEV) en La Bible Traduite en Français courant laten het vers weg.
In een noot wordt de reden hiervan dan uiteengezet.
Ook zijn er natuurlijk pogingen gedaan ‘letterlijk’ te vertalen, in dit vers eigenlijk onmogelijk, terwijl het resultaat voor de lezer in geen enkel geval echt acceptabel is. Zo bijvoorbeeld de Vulgaat: filius unius anni Saul cum regnare coepisset duobus autem annis regnavit super Israhel.
Vgl. 2 Samuël 5:4, filius triginta annorum erat David cum regnare coepisset et quadraginta annis regnavit.
Min of meer ‘letterlijke’ vertalingen vinden we ook in de Statenvertaling, in de King James Version, de Living Bible en de NBG-Vertaling ‘51, met dien verstande dat de laatste drie vertalingen het tweede deel van het vers met het volgende vers verbinden, iets waartegen het Hebreeuwse idioom zich echter verzet.
Saul was een jaar in zijn regering geweest, en het tweede jaar regeerde hij over Israël.
King James Version: Saul reigned one year; and when he had reigned two years over Israel, Saul chose him…; The Living Bible: By this time Saul had reigned for one year. In the second year of his reign, he selected… ; NBG-Vertaling ‘51: Saul nu was één jaar aan de regering geweest. Toen hij twee jaar over Israël geregeerd had, koos Saul zich… Men dient wel te beseffen dat ‘één’ niet in de tekst staat!
Vgl. A.R. Hulst, op. cit., p. 29.
Natuurlijk treffen we ook allerlei ‘tussen-oplossingen’ aan: men laat niets weg, men voegt niets toe, maar men laat wel op de een of andere manier duidelijk merken dat de Hebreeuwse tekst, zoals die ons is overgeleverd, eigenlijk niet kán. Tot deze categorie behoren vertalingen als de Revised Standard Version (RSV): Saul was … years old when he began to reign; and he reigned … and two years over Israel.
Vgl. TOB: Saul avait … ans lorsqu’il devint roi et il régna deux ans sur Israël; Die Gute Nachricht: Saul war… Jahre alt, als er König wurde, und er regierte zwei Jahre über Israel; Willibrord-vertaling: Saul was zoveel jaar oud toen hij koning werd en hij heeft twee Jaar over Israël geregeerd.
Een vierde mogelijkheid die een vertaler in dit geval heeft, is de naar zijn mening weggevallen getallen in zijn vertaling toe te voegen. Deze oplossing vindt men bijvoorbeeld in The New English Bible (NEB): Saul was fifty years old when he became king, and he reigned over Israel for twenty-two years.
Een noot geeft aan dat ‘the Heb. text lacks numbers, due to faulty copying.’
Tenslotte is er een vijfde mogelijkheid. Stel dat de auteur, of liever de ‘eindredacteur’, bewust heeft gekozen voor deze Hebreeuwse tekst. Hij wilde de (positieve) rol van Saul als koning van Israel zo min mogelijk benadrukken. Natuurlijk had Saul een bepaalde leeftijd, toen hij koning werd… maar hoe oud hij precies was, dat doet er niet toe! Natuurlijk heeft hij een groot aantal jaren over Israel geregeerd (helaas…), maar slechts een zeer korte periode, namelijk twee jaar, met Gods gunst, waarna God zich alras van hem afkeerde en David tot koning liet zalven!
Deze exegese hebben de vertalers van de Groot Nieuws Bijbel (GNB) gevolgd: zij hebben het eerste gedeelte van de zin onvertaald gelaten in de mening, dat de tekst, zoals hij nu voor ons ligt, eigenlijk geen informatie wil geven, om dan te vervolgen: Saul heeft maar twee jaar van zijn bewind geregeerd met Gods gunst.
Zij houden zicht hiermee aan het Preliminary and Interim Report on the Hebrew Old Testament Text Project, Stuttgart 1976 (UBS), vol. 2, p. 171. Over dit ‘Report’, zie Met Andere Woorden, 2e jaargang nr.3, p. 8. Een andere interessante oplossing vinden we nog in Samuël en Saul, Bijbeluitgave in Eenvoudig Nederlands, Haarlem/Kampen 1977 (NBG/Kok): Hoe oud Saul was toen hij koning werd is niet precies bekend. Hij heeft waarschijnlijk tweeëntwintig jaar geregeerd. Een wel zeer ingenieuze exegese van het eerste deel van het vers vinden we tenslotte in de Targum, waar ‘zoon van een jaar’ wordt opgevat als ‘zo rein als een eenjarig kind’ (was Saul toen hij koning werd).
Al de genoemde mogelijkheden om dit moeilijke vers te vertalen hebben hun voor en tegen. Een commentator, een exegeet kan nog zeggen: deze regel, dit vers kan dit betekenen of dat. Een vertaler moet kiezen.
Bronvermelding
H.W. Hollander, ‘Hoe Oud was Saul?’ in: Met Andere Woorden 3/1 (1984), 10-11.