Het boek Jeremia in Qumran

Matthijs de Jong, "Het boek Jeremia in Qumran. Inzicht in het ontstaan van het Oude Testament", uit: Qumran en de Bijbel. Over ontstaan, overlevering en vertaling van de Bijbel, Heerenveen 2013.

Bijbelwetenschappers gaan ervan uit dat de meeste geschriften van de Hebreeuwse bijbel (het Oude Testament) een lange en complexe ontstaansgeschiedenis hebben. Wat wij de boeken van het Oude Testament noemen, zijn teksten die in een proces van eeuwen hun definitieve vorm hebben gekregen. Opeenvolgende generaties van schrijvers produceerden opeenvolgende versies van de teksten. Elke nieuwe versie droeg het stempel van de tijd waarin hij was gemaakt. De bijbelboeken zijn dus niet het werk van steeds één auteur, maar van een reeks van schrijvers die het literaire erfgoed overleverden en die bijdroegen aan de ontwikkeling ervan.
De aanwijzingen voor dat proces hebben onderzoekers vooral in de teksten zelf aangetroffen. Sommige onderzoekers menen bovendien dat dit ontstaansproces bevestigd wordt door aanwijzingen uit de overlevering van de teksten: de oude vertalingen, zoals de eerste Griekse vertaling – de Septuaginta, die ontstond tussen circa 300 en 100 v.Chr. – en bovenal de vondsten van Qumran. De tekstoverlevering geeft immers sterke aanwijzingen dat de Hebreeuwse tekst van de boeken van het Oude Testament tot in de eerste eeuw n.Chr. nog geen volledig uniform en gestandaardiseerd karakter had.
De rollen van Qumran tonen inderdaad dat er in de periode tussen circa 200 v.Chr. tot in de eerste eeuw n.Chr. een zekere variëteit bestond in de tekst van de boeken van het Oude Testament. Deze aanwijzingen uit Qumran zijn van groot belang. Ze leren ons dat de Bijbel niet los kan worden gezien van de geschiedenis van het ontstaan van de boeken en de overlevering van de teksten. Qumran werpt een licht op drie eeuwen uit die ontstaansgeschiedenis, en dit licht kan helpen om ook de situatie van de eeuwen ervoor beter in kaart te brengen.
Deze bijdrage gaat in op één van de meest markante voorbeelden, het boek Jeremia. Van dat boek zijn tot in de tijd van Qumran twee versies in omloop geweest, die men voor het gemak kan aanduiden als de korte en de lange versie van Jeremia.