Woord en weerwoord: Genesis 9 als ‘klimaatverbond’

God sloot een verbond met alle levende wezens waarbij hij beloofde dat de aarde nooit meer door een zondvloed getroffen zou worden. Welke betekenis heeft dat voor ons in het licht van de klimaatcrisis? Twee visies.

Hans Schravesande

In een recent interview in Filosofie Magazine merkt de filosoof Bruno Latour op: ‘We leven voor het eerst in een tijd waarin het verhaal van Noach de uitdrukking is van de echte nood die op dit moment heerst’. Dat deze niet-religieuze denker verwijst naar Noach, laat zien hoe actueel de Bijbel kan zijn.

God sluit blijkens Genesis 9 een verbond met de mensen en met alle levende wezens. Hij belooft dat hij nooit meer een zondvloed over de aarde zal brengen. God belooft het niet te doen. Maar wat doet de mens? Ik gaf ooit colleges ‘eco-theologie’ aan het grootste priesterseminarie van de Armeens-Apostolische Kerk. In grote delen van dat land is de berg Ararat indrukwekkend zichtbaar. Vele Armeniërs denken dat er nog resten van de ark te vinden zijn. Maar toen ik de studenten vroeg of Gods belofte ook inhield dat nooit door menselijk toedoen de zeespiegel zo zou kunnen stijgen dat er weer een zondvloed zou ontstaan, viel er een diepe stilte.

Bij dit verbond zijn er twee partners. Gods belofte is onvoorwaardelijk; de mens mag daarop in vrijheid reageren, met alle mogelijke risico’s van dien, zelfs die van een nieuwe zondvloed. De Tora staat daarom vol wijze voorschriften waarmee de mens zijn kant van dit verbond kan waarmaken. Bijvoorbeeld om geen vlees te eten waar bloed in zit, omdat er een grens gesteld is aan het nemen van leven van mens en dier (Genesis 9:4; vergelijk Handelingen 15:20).

God sluit een verbond met alle levende wezens, met mens en dier, met het geheel van de schepping. Zo hebben ook dieren vanuit dit verbond rechten en maakt behoud van biodiversiteit er deel van uit. God zegt: ‘Wanneer ik wolken samendrijf boven de aarde…’ (vers 14). Maar wat voor wolken drijft de mens momenteel samen boven de aarde? Het Noachitische verhaal is ongekend actueel. Het confronteert ons met de crisis van het klimaat én de biodiversiteit. Maar zo hebben we dit verhaal tot nu toe nauwelijks gelezen.

Gods belofte blijft staan, als inspiratiebron voor een andere, hoopvolle omgang met natuur en milieu. In die belofte deelt de hele schepping. In het laatste Bijbelboek mondt dit uit in een lofzang op God van ‘elk schepsel in de hemel, op aarde, onder de aarde en in de zee’ (Openbaring 5:13).

Dr. Hans Schravesande is schrijvend en organisatorisch actief op het terrein van eco-theologie en Judaïca.

Klaas Spronk

De verteller van het verhaal van de regenboog zou blij verrast geweest zijn als hij zou horen dat hij duizenden jaren later nog mensen zou inspireren, in een situatie die hij zich onmogelijk had kunnen voorstellen. Voor hem is het maken – of vernietigen – van de aarde een zaak van God. De mens kan daar alleen maar in vrees en beven naar kijken. De bedoeling van zijn verhaal was vooral om de mens gerust te stellen: je hoeft niet bang te zijn dat de wereld vergaat. Nu de wereld wel degelijk dreigt te vergaan, zou die boodschap juist het ongewenste effect kunnen hebben dat een gelovige lezer zich geen zorgen maakt. God zal zich toch wel aan zijn belofte houden?

Of we in Genesis 9 een antwoord kunnen vinden op de vragen waarvoor de huidige klimaatcrisis ons stelt, betwijfel ik. Tegenover de grenzen die via Noach aan de mensen gesteld zijn, staat de herhaalde opdracht aan de mensen om zich te vermenigvuldigen en de aarde te vervullen (Genesis 9:1, 7). Dat hebben we al te goed gedaan. De overbevolking is een van de oorzaken van de huidige problemen. Tegenover het respect voor het leven – alles waar bloed in zit – staat dat de mens boven alle levende wezens gesteld wordt: hun ‘tot vrees en schrik’ (Genesis 9:2). Dat is wat anders dan het onder christelijke natuurbeschermers geliefde begrip ‘rentmeesterschap’.

Wie een verband tussen de huidige klimaatcrisis en de Bijbel wil leggen, kan beter inzetten bij Genesis 3: de mens die als God wil zijn. Is wat we nu meemaken niet de consequentie van het feit dat de mens inderdaad als God is geworden? We moeten nu vaststellen dat we als mens niet goed om blijken te kunnen gaan met die macht. Net als Adam en Eva lijken wij nu onze leefwereld, ons paradijs, te verspelen. Voor mij is het verhaal van Genesis 9 in de eerste plaats iets om me aan vast te klampen en de hoop niet te verliezen. God staat hier voor de kracht van liefde en trouw die zich niet laat overspoelen. Noach staat hier voor de mens die van grenzen weet en opnieuw na moet gaan denken over waar die grenzen voor hem liggen.

Prof. dr. Klaas Spronk is hoogleraar Oude Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam.

Hans Schravesande, ‘Genesis 9 als “klimaatverbond”‘ in: Met Andere Woorden 38/2 (november 2019), 50.

Klaas Spronk, ‘Genesis 9 als bemoediging’ in: Met Andere Woorden 38/2 (november 2019), 51.