Vluchtelingen in je achtertuin

Bij een achtertuin denk ik aan een fijne plek achter een woning, die symbool staat voor alles wat we graag doen met familie en vrienden: samenkomen, liefhebben en ervaren dat we er voor elkaar zijn. Dat kan door het houden van een barbecue of braai, zoals het in delen van Zuid-Afrika genoemd wordt. Dan neemt iedereen iets mee om met anderen te delen – dat kan voedsel zijn, maar iemands aanwezigheid is net zo belangrijk, net als het plezier dat we samen hebben en de levensverhalen die verteld worden. Al die dingen verrijken ons en brengen ons dichter bij elkaar. Een achtertuin is een veilige, fijne plek. 

Met de uitdrukking ‘In je eigen achtertuin’ worden de dingen bedoeld die zo dichtbij gebeuren dat ze je raken. De uitdrukking heeft iets onheilspellends: alsof dat wat belangrijk voor je is, je veiligheid en beschutting, bedreigd wordt – misschien door de komst van windmolens of fabrieken of… nou ja… vluchtelingen. 

Want vreemden worden niet door iedereen met open armen ontvangen. Net zoals veel Bijbelse personages van de ene plek naar de andere trokken, zijn ook nu overal op de wereld mensen in beweging, op zoek naar een beter leven. En vroeg of laat komen ze in iemands achtertuin terecht. In de Bijbel trokken vluchtelingen, vreemdelingen, migranten, reizigers en buitenlanders door gebied van iemand anders. Soms sloegen ze zonder toestemming ergens hun tent op. Soms bleven ze langer dan ze wilden of werden ze met geweld verdreven. Soms vonden ze er een veilige plek. Veel Bijbelse personages kwamen in de achtertuin van anderen terecht terwijl ze op zoek waren naar veiligheid en een nieuw begin; bijvoorbeeld Naomi en haar Moabitische schoondochter. Naomi en Ruth keerden na het overlijden van hun echtgenoten terug naar Betlehem om daar een nieuw thuis te vinden. Hun hopeloze situatie keerde ten goede toen Ruth met Boaz trouwde en de twee vrouwen niet alleen een veilige plek, maar zelfs een nieuwe familie vonden. 

Of wat dacht je van Jozef en zijn broers? Jozef werd door zijn broers als slaaf verkocht naar Egypte, maar won daar de gunst van de koning, die hem tot eerste minister benoemde. Vanuit deze positie redde hij het leven van talloze mensen uit Egypte en daarbuiten, waaronder zijn familie. En dan is er natuurlijk nog het verhaal van de Israëlieten die uit Egypte vluchtten, op weg naar het land dat God beloofd had. Hun tocht door de woestijn duurde veel langer dan ze gewild hadden. 

Ze dwaalden af, maakten talloze fouten, waren ongehoorzaam aan de wetten die hun door God en hun leiders gegeven waren en leken niet in staat om verder te kijken dan het hier en nu (Exodus 14- 33). Uiteindelijk vonden ze hun weg naar het Beloofde Land, maar alleen de nieuwe generatie Israëlieten mocht dat land daadwerkelijk binnengaan. 

Uit deze voorbeelden kunnen we opmaken dat de komst van vreemdelingen tot grote veranderingen kan leiden – zowel voor de mensen die ze tegenkomen als voor de omgeving waarin ze wonen. Zo verandert de komst van vluchtelingen of buitenlanders in jouw ‘achtertuin’ ook jouw leefomgeving. Hun aanwezigheid zal je hoe dan  ook beïnvloeden, positief of negatief. Hoe wij op nieuwkomers reageren is bepalend voor de manier waarop we met hen samenleven. 

Sommige mensen hebben wellicht het gevoel dat hun ‘ruimte’ bedreigd wordt door de toestroom van vluchtelingen. Ze maken zich zorgen over de invloed op de wijk waar ze wonen, op hun werkomgeving, de scholen of de sociale voorzieningen. Wie zich bedreigd voelt, zal snel instemmen met strenge, onbarmhartige regels voor vluchtelingen in zijn ‘achtertuin’. Maar wat eigenlijk nodig is, is liefde-in-actie. Dat vraagt de Bijbel van ons. Jezus draagt het ons zelfs expliciet op. De opdracht om onze naasten lief te hebben als onszelf is zo belangrijk, dat Jezus dit gebod gelijkstelt aan het ‘grote en eerste’ gebod: de Heer onze God liefhebben met heel ons hart, heel onze ziel en heel ons verstand. Volgens Jezus zijn deze twee geboden zo belangrijk dat ze het fundament vormen voor alle andere wetten en profetieën van God (Matteüs 22:34-40). Voor Jezus is een ‘naaste’ dus niet slechts iemand die bij je in de straat woont, maar iedereen met wie je samenleeft. 

Ook de vluchteling in je achtertuin. Misschien vind jij het lastig om je naasten lief te hebben. Dat kan. In dat geval helpt het als je probeert om je in die ander te verplaatsen, eenvoudigweg door interesse te tonen in zijn of haar verhaal en aan de hand daarvan in actie te komen. Want voor ons allemaal was of komt er een moment waarop wijzelf die vreemdeling zijn in iemands achtertuin. 

Verder moeten we niet vergeten stil te staan bij de andere kant van het vreemdeling zijn in iemands achtertuin. In landen als Namibië en Zuid-Afrika moesten mensen jarenlang overleven zonder thuis, omdat ze werden beroofd van hun door God gegeven bestaansrecht en werden behandeld als vreemden in hun eigen land. Er werden oneerlijke wetten ingevoerd die het recht op eigendom beperkten en de levensloop van mensen bij voorbaat vastlegden op basis van hun huidskleur en etnische afkomst. In die landen hebben onafhankelijkheid en vrijheid uiteindelijk overwonnen, waardoor alle inwoners erkend en wettelijk gezien gelijk zijn. Mensen kunnen genieten van de vrijheid om grond te kopen waar ze willen. Hun kinderen kunnen kiezen naar welke school ze gaan, welk vak ze willen leren en waar ze willen werken. Hoewel de herinnering aan hun bestaan als vreemdeling nog voortleeft onder de oudere generatie, kennen hun kinderen, de ‘vrijgeborenen’, de verhalen alleen van hun ouders. 

Door de wereldgeschiedenis heen waren mensen altijd in beweging. Voor migranten bestaan veel verschillende benamingen, van ‘vluchtelingen’ tot ‘vreemden in onze achtertuin’. Maar Jezus vatte kort en krachtig samen hoe wij hen dienen te behandelen: vriendelijk en vrijgevig, met dezelfde barmhartigheid en opofferingsgezindheid als tijdens braais in onze achtertuin met onze familieleden en vrienden. Wij moeten vluchtelingen verwelkomen in onze tuin en met hen delen wat we hebben, zowel materieel als cultureel, spiritueel en emotioneel. Ze zullen aanwezig zijn in ons leven, handel met ons drijven en onze werkomgeving, scholen, marktpleinen en kerken delen. Waar het om gaat is dat ieder van ons zich het lot van vluchtelingen oprecht aantrekt en dat we hen tegemoet treden met bewogenheid, oprechtheid, openheid en medeleven die voortkomen uit onze liefde voor en onze kennis van het karakter van God. 

Indileni Hilukiluah is freelance redactrice, schrijfster en docente en woont en werkt in Namibië. Dit is een vertaling van haar artikel uit de Migration Bible die binnenkort verschijnt.

Indileni Hilukiluah, 'Vluchtelingen in je achtertuin' in: Met Andere Woorden 42/2 (oktober 2023), 47-49.