Hoe lezen wij de Bijbel?
De Bijbel lezen en begrijpen – hoe belangrijk ook voor het geloofsleven – is soms moeilijk. De teksten komen uit een tijd en cultuur die ver verwijderd is van de onze. Bovendien kent de Bijbel een complexe ontstaansgeschiedenis. Er is sprake van uiteenlopende genres, samengestelde composities en uiteenlopende perspectieven vanwaaruit geschreven is. De gemiddelde lezer weet daar weinig van, terwijl het van invloed is op de boodschap en de mogelijke interpretatie voor vandaag. En dan zijn er nog de tekstuele en linguïstische aspecten die het uitdagend maken. Dit alles doorbreekt het beeld van de Bijbel als ‘Het Perfecte Boek’.
Het is Gods Woord, verwikkeld in een rommelige, verwarde en soms enge realiteit. Precies als de baby Jezus, die toen Hij geboren was, neergelegd werd in een voerbak. Bijbellezers die dit in gedachten houden, komen tot een kritischer houding ten opzichte van de tekst. Niet om kritiek te leveren, maar om vragen te stellen en in goed vertrouwen een conversatie met de tekst en uiteindelijk met God te beginnen. De Bijbel lezen wordt dan niet slechts een onderzoeksproject of academische verkenning, maar een geloofsontmoeting met een ‘kosmos’, een wereld op zich, en een God, die op deze pagina’s dwars door eeuwen en over bergen en zeeën heen ons nog steeds wil ontmoeten.
God zie je niet in alle teksten in de Bijbel rooskleurig geportretteerd. Er zijn teksten in de Bijbel die geweld of misbruik suggereren. Ook die zijn belangrijk om te lezen en te bestuderen. Ook daaruit kunnen we leren. Er moet wel een wezenlijk onderscheid gemaakt worden tussen teksten die over geweld of misbruik spreken en teksten die het propageren. Het relaas van de verkrachting van Tamar in 2 Samuel 13, bijvoorbeeld, vertelt over seksueel misbruik, maar propageert het niet. Daarentegen zijn er teksten als in Exodus 23:20-33 die klaarblijkelijk het met geweld verdrijven van mensen van hun eigen grondgebied suggereren. Hoe kunnen we God ontmoeten in teksten die geweld of misbruik suggereren of zelfs valideren? Gaan die niet over God? Of sluiten we onze ogen voor die teksten? Wat mij betreft: volstrekt niet!
Ten eerste: laat de Schrift zijn werk doen! Het is belangrijk te begrijpen dat deze teksten er niet staan voor ons, om ons een ideaalbeeld van God en de wereld voor te houden en zo onze behoefte aan catharsis te bevredigen. Daarom horen ze ook niet omgebogen of aan de kant gezet te worden. Zulke teksten moeten in gemeenschap gelezen worden: gemeenschappen die de diversiteit van onze wereld aangeven. Hier kunnen deze teksten ruimte bieden aan gelovigen en geloofsgemeenschappen om het geweld of misbruik in hun omgeving of geschiedenis te delen. Teksten als Exodus 23 kunnen een goed aanknopingspunt zijn om te praten over genocide en slavernij – waaraan ook christenen zich schuldig gemaakt hebben – en om te bespreken welke impact dit had op mensen, volken en het milieu.
Ten tweede: laat de Schrift de Schrift interpreteren. Dan zullen we uiteindelijk zeker stuiten op cruciale vragen zoals: Maar keurt God dit dan goed? Is het God die dit deed? Hoort dit goedgepraat te worden omdat het door Gods volk of door ‘gelovigen’ gedaan werd? In zulke gevallen is het goed om deze teksten naast andere gezaghebbende teksten in de Bijbel te leggen. Wanneer wij bijvoorbeeld Exodus 23:20- 33 leggen naast Matteüs 5:43-48, waar Jezus zijn leerlingen oproept om hun vijanden lief te hebben, plaatsen we de gewelddadige handeling in Exodus in een groter canoniek thema in de Bijbel, te weten: liefde voor de medemens. Dat vinden we niet alleen in Matteüs, maar in vele andere Bijbelboeken. We hebben geen andere keus dan te concluderen dat Exodus 23 geen handeling van naastenliefde is, ook al zouden deze medemensen als vijanden gezien worden. Exodus 23 is dan ook niet voor herhaling vatbaar omdat het indruist tegen wat nu van een gelovige gevraagd wordt vanuit de Bijbel in zijn canonieke vorm. Deze oefening leert ons om nuance te zien in de Bijbel en kritische beelden van God en de mensheid te ontwikkelen.
Daniëlle Dokman MDiv is predikant in de Evangelisch-Lutherse Kerk in Suriname en werkt aan een proefschrift over de profetische traditie in het Oude Testament.
Bronvermelding
Daniëlle Dokman, 'Hoe lezen wij de Bijbel?' in: Met Andere Woorden 43/1 (juni 2024), 24-25.
Vakblad Met andere woorden
Met Andere woorden is hét tijdschrift dat je up-to-date houdt over het vertalen van de Bijbel. Ook biedt Met Andere Woorden inspirerende artikelen op het snijvlak van vertalen en Bijbeluitleg.