Handgebaren in Handelingen

Het boek Handelingen in de NBV is inmiddels gereviseerd. We lichten er hier een
klein voorbeeldje uit dat inzage biedt in het revisieproces.

Tijdens een van de masterclasses vorig jaar wees een predikant het revisieteam op een aardig verschijnsel in het boek Handelingen: in zes passages wordt gerefereerd aan een handgebaar in relatie tot een toespraak, in Handelingen 12:17, 13:16, 19:33, 21:40, 24:10 en 26:1. Die handgebaren worden op uiteenlopende manieren omschreven in Handelingen en corresponderen met verschillende retorische bedoelingen. De manier waarop de NBV het ‘opheffen van de hand’ in Handelingen 13:16 heeft opgevat – ‘[Paulus] gebaarde om stilte’ – is minder geslaagd vanuit onze kennis van de antieke retorica, zo meende deze predikant. 

De specialisten ondersteunen dit. Volgens C.S. Keener, Acts, vol. 2 (Grand Rapids, 2014), volgt Lucas in Handelingen 13 de standaard Griekse retorische praktijk waarbij de spreker staat. Keener noemt het vermelden van staan bij het spreken karakteristiek voor Lucas’ stijl van schrijven. In de klassieke retorica worden verschillende handgebaren bij het spreken onderscheiden. In zijn onderzoek toont W.D. Shiell, Reading Acts: The Lector and the Early Christian Audience (Boston: Brill, 2004), 145-148, aan dat Paulus met het gaan staan en het wenken met de hand wordt neergezet als een Griekse retor die een beweging maakt om het gehoor erop te attenderen dat hij begint (wijs- en middelvinger gestrekt, duim omhoog, ringvinger en pink gebogen), wat een andere beweging was dan het wenken om stilte. Hieruit komt als wijziging voort voor Handelingen 13:16:

Het verschil is minimaal misschien, maar toch is het aardig dat zulke recente inzichten nu in de vertaling verwerkt kunnen worden. Op de vijf andere plaatsen bleek het retorische gebaar al goed getroffen te worden in de NBV. 

[Redactie], ‘Handgebaren in Handelingen’ in: Met Andere Woorden 38/1 (mei 2019), 53.