Betlehem en de actualiteit

In het Advent-webinar van 18 november was de terugkerende vraag van deelnemers om in onze serie over Betlehem ook iets te zeggen over de actualiteit. Veel voorgangers hebben het gevoel ‘je kunt er niet omheen’. We begrijpen dat, maar het is een lastige vraag. Verwacht van ons geen politieke stellingname, wat we hier delen is een zoektocht naar verbinding.

Team preekinspiratie

Betlehem is in onze hoofden sterk verbonden met het kerstverhaal, maar ook is het een stad die nog altijd bestaat. Betlehem ligt op de Westelijke Jordaanoever en wordt bevolkt door ruim 30.000 Palestijnen onder wie relatief veel christenen. Er zijn in het heilige land – zoals er daar vaak over Israël en de Palestijnse gebieden gesproken wordt – drie Bijbelgenootschappen: een voor Israël (om te werken voor de messiaanse Joden), een voor de Palestijnen (in de Palestijnse gebieden) en een voor de Arabisch-Israeli’s (Israeli’s met een niet-Joodse achtergrond). Ook dit is een illustratie van de complexiteit van het land, ook onder de christelijke groepen. Het huidige Betlehem valt onder het Palestijns Bijbelgenootschap. Betlehem is een van de plaatsen waar ze een klein kantoor hebben.

We hebben als NBG contact met onze collega’s van deze drie organisaties. Als we vragen hoe zij tegen de situatie aankijken, merk je verschillen, net zoals hier in de kerken. Het maakt uit of je naar de situatie kijkt met een Joodse bril of met een Palestijnse bril. Het valt ons op dat ze niet vragen om met één van de groepen te sympathiseren. Altijd vragen ze ons: bid voor de mensen hier, bid om vrede voor iedereen. Die boodschap klinkt ook in het filmpje van Nashat Filmon, directeur van het Palestijns Bijbelgenootschap, een kerstboodschap die hij vorig jaar postte.

Het is niet gemakkelijk om vol te houden als christen, waar je ook woont in het heilige land. De collega’s vragen ons om aan onze mede-gelovigen daar te denken en voor ze te bidden. Zonder daarmee anderen uit te sluiten voor wie het goed is te bidden.

Wat reiken de bekende Kerstverhalen ons aan in deze situatie? Zowel Matteüs als Lucas schetsen het beeld van een wereldse heerser en plaatsen daartegenover Gods plan. Herodes en zijn machtsbasis Jeruzalem in Matteüs 2, Augustus en Rome in Lucas 2. Gods gebeurtenissen voltrekken zich buiten het centrum en buiten het zicht van de macht. De weg van de macht op aarde en Gods weg zijn principieel verschillend. Dat betekent niet per se dat elke menselijke macht even verdorven is. Redelijkerwijs kunnen we wel verschil maken tussen Herodes’ gewetenloze kindermoord, puur om zijn eigen positie veilig te stellen, en Augustus’ ambities om het rijk te organiseren, goed voor de staatskas, maar ook gericht op stabiliteit. Het punt is: de Bijbel draait onverbiddelijk de camera weg van deze grote mannen – of ze nu politiek gezien goed bezig zijn of niet – en zoomt in op wat een kleine en onbetekenende gebeurtenis lijkt. En juist die blijkt van wereldveranderende proporties. We kunnen heel lang de discussie voeren over de weg van de macht en welke partij het meeste recht heeft – en soms is daar ook het moment voor. Maar deze verhalen nodigen ons ook uit om in te zoomen op wat kwetsbaar is en te beseffen dat God het leger van engelen niet naar de aarde stuurt om orde op zaken te stellen, maar om ons een lied over zijn vrede te leren. Dat zien we ook terug bij de verhalen over Ruth en David. 

Je kunt daar concreet iets mee door te proberen verbinding te zoeken. Breuklijnen uit het verleden en heden lopen door onze samenleving. Kortgeleden bracht het NBG het Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen uit. Een studiebijbel gericht op een beter wederzijds begrip van christenen en Joden rond het Nieuwe Testament. Amy-Jill Levine, hoofdredacteur van de Engelse uitgave, die sprak bij de presentatie, liet op indrukwekkende wijze zien hoeveel misverstanden over Joden en hun traditie er nog altijd leven onder christenen en hoe gemakkelijk misverstanden tot negatieve beeldvorming leiden.

Levine gebruikte Jezus’ gelijkenis van de barmhartige Samaritaan als voorbeeld in haar verhaal. Ze betoogde dat gelijkenissen geen simpele verhaaltjes zijn, maar verhalen vol wijsheid die ons anders laten kijken. Wie zou, zo legde ze voor, vandaag die Samaritaan zijn als wij de gelijkenis zouden hervertellen? Als het slachtoffer een Jood is, zoals ik, zei ze, is die Samaritaan die helpt misschien wel een Palestijn. Anders herverteld zou het Palestijnse slachtoffer worden geholpen door een Jood. Stel dat je Levine’s voorbeeld zou doortrekken. Dat christenen in Oekraïne het slachtoffer laten helpen door een Rus, in Rusland door een Oekraïner. Hoe zou onze hervertelling eruit zien? Wie is in onze versie de Samaritaan? Nadenken over die moeilijke en misschien confronterende vraag kan ogen en harten openen. Zie als voorbeeld hiervan ook de interreligieuze verklaring “Wij beschermen elkaar”.

Jezus vergoelijkt geen misdaden en vraagt ook niet van ons om dat te doen. Hij staat daarmee in de lijn van de profeten, zoals Micha. Ook Micha spreekt pas van de nieuwe leider, de koning van vrede die uit Betlehem komen zal, nadat hij de ontsporingen benoemd heeft die hij om zich heen ziet gebeuren. Maar Jezus leert ons vooral om met andere ogen te kijken. Hij belichaamt zelf de boodschap van Kerst. Gods weg is principieel anders dan de weg van de macht.