Schepping is geen strijd
Trees van Montfoort
Te lang is gedacht dat God ‘in den beginne’ strijd voerde met de chaosmachten. Het woord tehom, oervloed, was immers verwant met Tiamat, de moedergodin die in de Babylonische scheppingsmythe Enoema Elisj afgeslacht wordt. Kosmos, wereld en het leven waren dus met geweld tot stand gekomen. De Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) ondersteunde die uitleg door Genesis 1:2 te vertalen als ‘De aarde was nog woest en doods, maar Gods geest zweefde over het water.’ Ik ben blij dat dit in de NBV21 is gecorrigeerd tot: ‘De aarde was woest en doods, duisternis lag over de oervloed, en over het water zweefde Gods geest.’ De woorden ‘nog’ en ‘maar’ brachten een tegenstelling aan tussen enerzijds de aarde en de oervloed en anderzijds Gods geest. In de volgende verzen werd in de NBV het spreken van God gekleurd door het werkwoord moeten: God zei: ‘Er moet(en)…’ Zo ontstond een beeld van God als bedwinger van de aarde. De NBV21 vertaalt gelukkig meer uitnodigend: ‘Laat er…’ God laat zijn en God laat de aarde voortbrengen.
Er is immers geen sprake van strijd in Genesis 1. Ook de zeemonsters in vers 21 zijn geen vijanden maar onderdeel van al het leven in het water. Er zijn wel teksten te vinden die over strijd gaan, zoals in Psalm 74. Daar splijt God de zee en verplettert de koppen van de monsters op het water (vers 13). God strijdt in sommige Bijbelteksten tegen water en monsters, zoals Hij in andere teksten tegen sommige volken strijdt. Genesis 1 heeft echter meer gemeen met Psalm 104, waar de hele schepping geschetst wordt in zijn onderlinge samenhang en de Leviathan door God gemaakt is om ermee te spelen.
De tegenstelling die in de NBV aangebracht werd in vers 2 is niet onschuldig, maar past in een dualistische theologie die de aarde en natuur aan de kant van het kwaad plaatst en Gods activiteit ziet als het bevrijden van mensen uit de natuur. Zo’n interpretatie gaf de mens een vrijbrief om zijn eigen gang te gaan met de aarde en haar desnoods met geweld aan zich te onderwerpen. Het kwam van pas bij de steeds verdergaande exploitatie van de aarde die tot de huidige ecologische crisis zou leiden. Het legitimeerde ook de kolonisatie van zogenaamde natuurvolken door een westerse elite. Het veronderstelde conflict tussen God en de aardse oerelementen heeft bovendien een genderaspect: de aardse moederschoot als de diepte van de dood tegenover een mannelijke God die leven geeft. Je komt het nog in verschillende kerkliederen tegen.
De vele oude en recentere hiërarchische dualismen van geest tegenover materie, mannelijk tegenover vrouwelijk, beschaving/cultuur tegenover natuur, God tegenover de aarde mogen niet geprojecteerd worden op Genesis 1:2. Voordat God spreekt, scheidt, maakt, laat voortbrengen en zegent, zweeft Gods geest over wat nog ongevormd en ongescheiden is. De schepping begint al in vers 2 en heeft meer gemeen met een geboorte dan met een strijd. In Psalm 90:2 klinkt dat letterlijk zo: ‘Nog voor de bergen waren geboren, voor U aarde en land had gebaard – U bent, o God, van eeuwigheid tot eeuwigheid.’
Drs. Trees van Montfoort is theoloog en auteur van Groene theologie, Middelburg 2019. Zie ook VanMontfoortCommunicatie.nl.
Bronvermelding
Trees van Montfoort, ‘Schepping is geen strijd’ in: Met Andere Woorden 41/2 (oktober 2022), 44-45.