Misverstanden over de Bijbel: Ester is een romance

Toen ik op internet zocht naar een afbeelding van koningin Ester, stuitte ik op een paar romantische foto’s van knappe jonge vrouwen. Ik denk dat zij Ester speelden in geromantiseerde verfilmingen van het Bijbelverhaal. Als zo’n film vertelt dat Ester van nederige afkomst was, maar dat zij trouwde met de koning van het grote Perzische Rijk, dan zou je kunnen denken dat het Bijbelboek dat haar naam draagt een romantisch verhaal is. Er zou een misverstand geboren zijn, want het boek Ester bevat bedroevend weinig romantiek.

Van de bovenstaande impressies kloppen twee elementen: Ester was ook volgens de Bijbel een knappe vrouw (Ester 2:7) – dat is zelfs het centrale gegeven in Ester 2. En ze trouwde inderdaad met de machtige koning van het grote Perzië. Dit gebeurt overigens al in hoofdstuk 2 van het boek, dat daarna tot en met hoofdstuk 10 niet vertelt hoe zij samen lang en gelukkig leefden, maar over Esters wanhopige pogingen om haar joodse volk te redden van een holocaust – waarin ze gelukkig succes heeft. Dat is allemaal weinig romantisch en gaat met veel bloedvergieten gepaard.

De romantiek is ver te zoeken in dit boek. De manier waarop Ester de echtgenote wordt van de koning van Perzië is naar moderne maatstaven stuitend. Ester, die als Jodin, wees en vrouw in een zwakke positie verkeert in een wereld waarin mannen de dienst uitmaken, is een van de talloze meisjes die puur vanwege hun mooie uiterlijk van de straat worden geplukt en naar de harem van de koning gebracht (2:1-8). Deze koning bestaat het om elk van deze meisjes een nacht lang uit te proberen, om haar daarna af te danken (2:12-14). Het verhaal laat zien dat er in Perzië dus geen enkel respect is voor vrouwen, hun persoon en hun lichaam. Alleen Ester ontkomt aan de afdanking doordat de koning juist haar uitkiest om koningin te worden (2:16-17).

Ook nadat ze getrouwd zijn wordt de relatie tussen koning en koningin niet romantisch. Ester doet er tegen haar oom een boekje over open:

Fijn huwelijk heeft zij: haar man heeft al dertig dagen niet naar haar omgekeken en als zij naar hem toe wil, loopt ook zij kans gedood te worden. Gelukkig gaat het goed wanneer zij (onder zware druk van haar oom, 4:13-14) de stoute schoenen en een mooie jurk aantrekt (5:1-3). Hierna lezen we niets meer over de kwaliteit van de relatie tussen de beide echtgenoten. Over eventuele kinderen horen we niet.

Tot nu toe hebben we Ester 1 overgeslagen. Dat hoofdstuk is al helemaal niet idyllisch, maar juist een argument voor feminisme en vrouwenemancipatie waarin elk spoor van romantiek ontbreekt. De koning van Perzië geeft een enorm feest voor alleen mannen en op het hoogtepunt gebiedt hij zijn eerste echtgenote, koningin Vasthi, om binnen te komen. Hij wil haar namelijk aan de mannen laten zien (1:11). Of ze naast haar diadeem nog iets anders mag dragen is onzeker, menen veel joodse en christelijke uitleggers.

Vasthi weigert zich ten toon te stellen en de koning is woedend! De media zullen berichten dat Vasthi hem voor schut heeft gezet, terwijl hij juist met haar wilde pronken. Hij heeft zijn adviseurs nodig om tot een besluit te komen (1:13-21): Vasthi moet weg! Het is duidelijk dat de sympathie van de verteller bij Vasthi ligt. Helaas horen we verder niet meer over deze dappere vrouw. Later wordt het de taak van Ester om de vacature-Vasthi te vervullen (2:1-2).

In hoofdstuk 2 leren we Ester kennen als Jodin, wees en vrouw, en iemand die haar uiterlijk mee heeft. Zij leeft onder de bescherming van haar oom Mordechai, die haar verbiedt om tegen iemand te vertellen dat zij joods is (2:10). Dit detail wijst vooruit naar het eigenlijke onderwerp van het boek Ester, namelijk antisemitisme, en hoe het joodse volk een geplande genocide overleeft door de moed en het initiatief van enkele individuen. Het boek heeft ons daarom ook vandaag, nu het antisemitisme weer terug is, veel te vertellen, maar het is bepaald geen romantisch verhaal.

Opvallend is hoe Ester groeit door de situatie waarin zij terechtkomt: van beschermeling van Mordechai ontwikkelt ze zich tot iemand die initiatieven neemt en opdrachten geeft, ook aan dezelfde Mordechai (4:4-5, 17). Het is ironisch dat de koning, die een assertieve koningin had weggestuurd, in haar plaats een assertieve koningin terugkrijgt. In haar ondergeschikte en kwetsbare positie weet Ester gebruik te maken van haar sterke punten; dat maakt haar tot een voorbeeld voor het joodse volk en in zekere zin ook voor christenen in minderheidssituaties. Het boek Ester bevat een spannend en actueel verhaal, maar het is bepaald geen romance.

Pieter J. Lalleman is schrijver, nieuwtestamenticus en predikant van de Baptistengemeente in Knaphill, Surrey, Groot-Brittannië.