Groen Bijbellezen

Groen Bijbellezen mag zich in een groeiende belangstelling verheugen. Niemand kan er omheen dat er grote ecologische problemen zijn – de klimaatcrisis, de snelle vermindering van de biodiversiteit, de vervuiling – en de vraag wordt steeds dringender wat de Bijbel daarover te zeggen heeft.

Je kunt natuurlijk de Bijbelpassages kiezen waar zorg voor de natuur uit spreekt en je daardoor laten inspireren bij het streven naar een ecologische levensstijl. Dan kom je bijvoorbeeld uit bij Genesis 2 – waar de mens de opdracht krijgt de tuin te bewerken en te bewaren – en bij regels over het omgaan met dieren. Er zijn echter ook genoeg Bijbelteksten waar de natuur eerder een vijand lijkt te zijn waaraan paal en perk gesteld moet worden. Denk aan wilde dieren die bestreden worden. 

Het is goed om te bedenken dat in de tijd dat de Bijbel ontstond, de aarde nog aanmerkelijk dunner bevolkt was dan tegenwoordig. Grote gebieden waren nog niet of nauwelijks door mensen beïnvloed. Afval was organisch en verteerde vanzelf. Natuur was overvloedig aanwezig en vaak bedreigend voor mensen. De zee was gevaarlijk, op land was de kans om door een dier gedood te worden reëel. Een heel andere situatie dan de onze. Er was in Bijbelse tijden geen ecologische crisis en volgens sommigen is groen Bijbellezen daarom onzin.
Zou de Bijbel dan niets te zeggen hebben over de grootste bedreigingen in onze tijd? Ik denk van wel, maar op een andere manier. We kunnen aan de Bijbel de vraag stellen naar de verhouding van God en de aarde en de plaats van mensen daarbinnen. Op die vraag geven  de talrijke teksten over God als schepper een antwoord. 

Ons hedendaagse beeld van de wereld is gekleurd door een groot geloof in economische vooruitgang en in technische maakbaarheid. Dat beeld is een van de oorzaken van de achteruitgang van het milieu. Een ‘economisch-technocratisch paradigma’ noemt de paus het in zijn milieudocument Laudato si’ uit 2015. We denken dat we met economische en technische middelen de aarde kunnen beheersen en zijn vergeten dat we zelf onderdeel zijn van de aarde en daarvan afhankelijk. 

Scheppingsteksten in de Bijbel kunnen ons wereldbeeld corrigeren, want niet mensen staan centraal in de Bijbel, maar God. Gods Geest zweeft over het water en de stem van God roept alles tevoorschijn en laat de aarde voortbrengen. God scheidt, maakt en zegent. Ten slotte ziet God dat alles wat hij gemaakt heeft zeer goed is en de afsluiting is de rustdag. Zo vertelt Genesis 1 het. Mensen zijn onderdeel van het grote geheel van licht en donker, aarde en lucht en van al die levende wezens. Ze heersen over de aarde zoals de zon en de maan over de dag en de nacht heersen.

Door de hele Bijbel heen is God scheppend en reddend werkzaam in de hele werkelijkheid. In Psalm 104 bijvoorbeeld wordt beschreven hoe God de hele aarde en al haar bewoners, mensen incluis, laat bestaan. Zonder Gods levensadem is er niets. Het begin van het Johannesevangelie beschrijft Christus als schepper van alles wat bestaat.

Scheppen is een voortdurend proces in de Bijbel. Gods intense betrokkenheid bij de hele werkelijkheid, de menselijke en de niet-menselijke, biedt geen direct antwoord op praktische vragen die de ecologische crisis stelt, maar wijst wel een richting. Mensen staan niet boven of buiten de schepping. Mensen hoeven zich niet van de natuur te bevrijden. Alsof dat zou kunnen. Zonder de aardse biosfeer overleven we geen moment. In Bijbelse tijden was men zich daarvan meer bewust dan wij. De Bijbel kan ons helpen onszelf als mensen weer in perspectief te zien als deel van het grote geheel. We zijn gemaakt uit aarde en leven op Gods adem, net als de andere levende wezens. We hebben een eigen verantwoordelijkheid binnen het grote geheel van de schepping.

Trees van Montfoort - Theologe en journaliste