Inleiding Filemon (NBV)

De brief van Paulus aan Filemon is geschreven naar aanleiding van een concrete kwestie: de verhouding tussen Filemon en zijn slaaf Onesimus. Paulus schreef deze brief waarschijnlijk rond het jaar 55 na Christus.

Paulus schrijft Filemon over Onesimus, een slaaf van Filemon die op dat moment bij Paulus is en door Paulus’ toedoen christen is geworden. Met zijn brief treedt Paulus op als bemiddelaar tussen Filemon en Onesimus. Paulus lijkt onzeker over hoe Onesimus ontvangen zal worden door Filemon en wil zijn terugkeer in goede banen leiden.

Paulus maakt daarbij aan Filemon duidelijk dat Onesimus hem dierbaar is geworden en door Filemon niet langer als een slaaf behandeld moet worden, maar als een geliefde broeder omdat hij christen is geworden. Ook al schrijft Paulus in de Galatenbrief dat slaven en vrije mensen in Christus principieel gelijk zijn (Galaten 3:28), toch bepleit hij niet expliciet de vrijlating van Onesimus. Het is duidelijk dat Onesimus Paulus dierbaar is geworden en de apostel een goede behandeling voor hem wil.

Het is mogelijk dat Paulus’ standpunt in de Brief aan Filemon vooral aansluit bij de hoofdgedachte in 1 Korintiërs 7:17-24, waar hij iedereen oproept om te blijven wat men was toen men werd geroepen door God. Paulus zegt daar ook dat een slaaf de kans om vrij te komen zeker moet benutten (1 Korintiërs 7:21). Daarom zou het ook kunnen dat Paulus' oproep Onesimus ook in het dagelijks leven niet meer als slaaf maar als geliefde broeder te behandelen, impliceert dat Filemon Onesimus vrij moet laten. Los van de juridische gevolgen heeft Paulus' oproep zeker gevolgen voor de hiërarchie tussen heer en slaaf: Filemon moet Onesimus niet meer als een ondergeschikte zien maar als partner in het geloof.

De titel van de brief aan Filemon suggereert dat deze brief alleen voor Filemon bestemd was. Maar in de aanhef worden ook Apfia en Archippus genoemd, en de gemeente die bij Filemon aan huis bijeenkomt (Filemon 1:1-2).

Het gaat bij deze brief dan ook niet zozeer om privé-correspondentie als wel om een persoonlijke brief met een openbaar karakter. Dat was gebruikelijk bij brieven uit die tijd.

De brief aan Filemon is de kortste brief van Paulus en bestaat uit slechts één hoofdstuk.

De brief aan Filemon is een voorzichtig geformuleerd pleidooi van Paulus. 
De inleiding (Filemon 1:1-3) bestaat uit een opschrift, waarin de afzender en geadresseerden worden vermeld, gevolgd door een zegenwens. Daarna volgt het eigenlijke pleidooi van Paulus aan Filemon over de slaaf Onesimus (Filemon 1:4-22). Dat pleidooi begint met een dankzegging en een aanhef (Filemon 1:4-7), gevolgd door de kern van het betoog (Filemon 1:8-16) en het besluit (Filemon 1:17-22). Paulus sluit de brief af met groeten (Filemon 1:23-24) en een zegenwens (Filemon 1:25).

Uit de inhoud van de brief aan Filemon blijkt dat Paulus in de gevangenis verbleef toen hij zijn brief schreef, maar ook dat hij hoopte spoedig vrij te komen. Waar hij precies gevangenzat is niet bekend. Mogelijk was dat in Efeze, maar het kan ook in Caesarea of Rome zijn geweest.

Aan Paulus' auteurschap van deze brief wordt niet getwijfeld. Aangenomen wordt dat hij deze brief rond 55 na Christus heeft geschreven.

Wellicht heeft hij de brief naar Kolosse gestuurd, waar zowel Onesimus als Archippus vandaan kwam (vergelijk Kolossenzen 4:9 en Kolossenzen 4:17).

Aangepast op 30 juli 2025.