Wie is Jezus volgens Rembrandt?
Door Peter Siebe
Het overkwam me een jaar of zeven geleden. Ik liep met mijn twee tieners door het Rijksmuseum, op de eregalerij, die uitloopt op de Nachtwacht. Terwijl ik tussen de mensen door schuifelde, stond ik ineens als aan de grond genageld, oog in oog met Rembrandts schilderij ‘De verloochening door Petrus’. Het plotselinge besef: Wat zou ík (ook nog genoemd naar Petrus) gedaan hebben?
Alleen een meester-schilder kan de toeschouwer zo raken. En Rembrandt was niet alleen meester-schilder, hij was ook doorkneed in de Bijbel. Hij kende de verhalen van jongs af, onder meer van de Latijnse School. Hij schilderde en tekende honderden Bijbelse taferelen. Verhalen zowel uit de ‘canonieke’ Bijbelboeken als uit de – voor mij als protestant nogal onbekende – ‘apocriefe’ boeken. En altijd gaf Rembrandt er zijn eigen draai aan. Hij legde vooral de emoties vast die de personages ervoeren tijdens de afgebeelde gebeurtenis. Als je dat eenmaal weet, zie je het overal terug: het wat onzekere handgebaar van de slavin als ze meent Petrus te herkennen; vader Jakob die kritisch, met gefronst voorhoofd, luistert naar de droom van zijn lieve zoontje Jozef (op de prent Jozef vertelt zijn dromen); de wanhopige reddingspogingen van sommige discipelen (op het schilderij Christus in de storm op het meer van Galilea). Bij mij komt de vraag op: Wie was Jezus volgens Rembrandt?
Helaas krijgen we op die vraag geen antwoord. Rembrandt was door en door gestempeld door het christelijk geloof van zijn tijd. Maar van een kerk was hij geen lid. Hij werkte voor katholieken én protestanten, en wat hij in zijn hart geloofde, weten we niet. We moeten het doen met zijn werk. Een schat van honderden ongekend levendige, emotionele Bijbeltaferelen, die ons als kijkers uitnodigen om ons bewust te worden van onze kijk op de Bijbelverhalen. Waar raken ze ons, welke gedachten, gevoelens, emoties, ervaringen roepen ze op? En welke betekenis halen we daaruit?
De achttiende-eeuwse filosoof Immanuel Kant heeft vier fundamentele levensvragen geformuleerd die voor mensen van belang zijn: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? en: Wie ben ik als mens? Als je zoekt naar antwoorden op deze vragen bevat de Bijbel een schat aan verhalen om je aan te spiegelen. De manier waarop Rembrandt de verhalen verbeeldde, kan daarbij helpen. Daarom heeft het Nederlands Bijbelgenootschap ter gelegenheid van het Rembrandtjaar 2019 een leesplan gemaakt met 21 Bijbelse taferelen van Rembrandt. In drie weken wandel je daarmee door de Bijbel aan de hand van Rembrandt.
Wie dat doet ontdekt dat een Bijbelse Rembrandt heel anders binnenkomt dan wanneer je hetzelfde verhaal in de Bijbel leest. Neem bijvoorbeeld het schilderij Christus in de storm op het meer van Galilea, over het Bijbelverhaal uit Matteüs 8
Kijk, dat zou je zonder toelichting zomaar missen. Dat dit schilderij laat zien hoe verschillend de discipelen reageren. Of dat wel precies klopt met wat in de Bijbel staat, laat ik nu liggen. Het gaat me erom dat het schilderij mij een spiegel voorhoudt: Jij bent mens, net als Jezus’ leerlingen. Hoe zou jij je voelen? Hoe zou jij reageren op die slapende Jezus op het achterdek? Zou je bang zijn of vertrouwen hebben – of afwisselend allebei?
Het schilderij nodigt me ook uit om de vraag te stellen: Neem ik dit verhaal letterlijk? Heeft Jezus werkelijk met een commando van zijn stem de wind en de golven tot bedaren gebracht? Of vat ik het verhaal figuurlijk op?
En zo is de cirkel rond. Het schilderij stelt je als toeschouwer uiteindelijk voor de vraag die verpakt zit in de titel van deze blog: Wie is Jezus volgens mij, volgens jou, volgens u? Verrassend, zo’n Rembrandtroute. Ik laat me graag meenemen – door Rembrandt én door de Bijbel.
Om de Rembrandtroute te volgen: Download de
Peter Siebe
Van origine historicus en werkt als persvoorlichter en eindredacteur bij het NBG.
Zie ook de blog:
Bijbel en kunst: een vruchtbare combinatie?