Judas, die Jezus… verraadde?

In de Goede Week, en in het bijzonder op Goede Vrijdag, staan we stil bij het lijden en sterven van Jezus Christus. Dit is het moment uit Jezus’ leven waar de vier evangelisten het meest uitgebreid bij stil staan. Ze willen ons, als lezers, helemaal deel maken van deze gebeurtenissen.

Daarom komt de vertaling van deze hoofdstukken er ook echt op aan. Een goed voorbeeld is de rol die Judas speelt in het verhaal. We kennen hem natuurlijk als de verrader van Jezus. Zo wordt hij ook expliciet genoemd in Lucas 6:16.

Maar in alle andere gevallen gebruikt de brontekst bij Judas een woord dat eerder ‘uitleveren’ betekent. Veel vertalingen, en ook de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), kiezen dan soms toch voor ‘verraden’. Bij deze keuze zijn vraagtekens te zetten.

Als je bijvoorbeeld naar het Evangelie volgens Lucas kijkt, dan valt op dat er in de NBV bij Judas steeds voor ‘uitleveren’ is gekozen (Lucas 22:4, 6, 21, 22, 48). Dat is uitstekend. Maar in de andere evangeliën is hetzelfde woord in de brontekst soms met ‘uitleveren’, en soms met ‘verraden’ vertaald. In het Evangelie volgens Matteüs wordt de daad van Judas negen keer met ‘uitleveren’ en één keer, in het lijdensverhaal, met ‘verraden’ weergegeven. In het Evangelie volgens Johannes staat drie keer ‘uitleveren’ en zes keer ‘verraden’. Bij de revisie van de NBV gingen we in zo’n geval eens goed kijken of dat niet gelijkgetrokken kon worden .

Het woord ‘uitleveren’ is voor de evangelisten een belangrijk woord. In de lijdensaankondigingen van Jezus komt het steeds terug: de Mensenzoon zal worden uitgeleverd. En inderdaad: Judas levert Jezus uit aan de Joodse autoriteiten, de Joodse autoriteiten aan Pilatus, en Pilatus weer aan zijn soldaten. Zo gebeurt precies wat Jezus heeft aangekondigd: Hij zal worden uitgeleverd.

De evangelisten laten zo zien dat Judas’ daad niet op zichzelf staat, maar een onderdeel is van langere keten van uitlevering. Het woord ‘uitleveren’ loopt als een rode draad door het lijdensverhaal. Judas is daarin een cruciale schakel.

Daarom is in de NBV21 ook bij Judas steeds voor ‘uitleveren’ gekozen. Zijn rol in het verhaal wordt zo beter aangeduid, want hij zet in beweging wat Jezus zelf heeft aangekondigd.

De theoloog Bert Aalbers wijst er in zijn boek De ware Judas op dat het beeld van Judas in onze cultuur simplistischer is dan in de evangeliën zelf. Het is gemakkelijk om naar Judas te wijzen als ‘de verrader’. Maar Lucas, die als enige het woord ‘verrader’ gebruikt, zegt niet dat Judas een verrader was, maar een verrader werd.

Het verhaal van Judas houdt ons een ongemakkelijke spiegel voor. Judas was iemand uit de kring die het dichtst bij Jezus stond. En juist hij werd ontrouw aan zijn meester. Dat is iets om over na te denken.

Cor Hoogerwerf
Specialist vertalen & exegese Nieuwe Testament bij het Nederlands Bijbelgenootschap en lid van het vertaalteam van de NBV21.

Meer lezen over het lijdensverhaal in de NBV21? Lees deze blog over vier vernieuwingen in het lijdensverhaal op nbv21.nl.