Innerlijke vrijheid

Het openbare leven in Nederland ligt stil uit vrees voor het Corona-virus. De festiviteiten voor 75 jaar vrijheid zijn afgelast. In deze crisistijd gaan we vanaf vandaag in zes blogs na hoe de Bijbel ons kan inspireren tot vrijheid. We beginnen bij onszelf: hoe zit het met onze innerlijke vrijheid? Gerrit Glas opent daarover de Bijbel.

Pfff…. het is best een uitdaging om iets over innerlijke vrijheid te schrijven in tijden van Corona. We voelen ons opgesloten. Er kan van alles niet. Over ons hoofd heen worden er ingrijpende maatregelen genomen. We staan voor keuzes die allemaal even onaantrekkelijk zijn en grote gevolgen hebben. Ook voor mijzelf geldt: ik weet niet wat mij en de mijnen gaat overkomen. Even dreig ik verlamd te raken door onzekerheid en angst. Je hoort zoveel verhalen… Wat moet je in zo’n situatie met een onderwerp als vrijheid? Wat moet je met de Bijbel? 

Voor je het weet span je de huidige crisis voor het karretje van je eigen wereldbeeld. De Bijbel zegt van alles over vrijheid. Maar wat valt er over die vrijheid vandaag te zeggen? En dat ook nog op een enigszins zuivere manier, zonder behoefte je eigen gelijk te bewijzen of jezelf te willen profileren? We zitten midden in de storm. Er wordt aan alle kanten aan ons gerukt. We zijn onvrij en dreigen de controle te verliezen. Er is maar één ding dat nu telt en dat is dat de storm weer gaat liggen. Maar betekent dat ook dat we onze vrijheid herwinnen? Is vrijheid hetzelfde als het ontbreken van onrust, dreiging en de grillen van het lot? Betekent vrijheid dat je niet langer bepaald bent door omstandigheden buiten je macht? 

Mij schiet ineens het verhaal te binnen van een andere storm, met een slapende Jezus in een boot op een meer. De leerlingen zijn in paniek. Het water slaat naar binnen en de boot dreigt te zinken. De leerlingen maken Hem wakker en spreken Hem verwijtend toe. Hoe kunt u zo rustig zijn? Help ons! Het lijkt wel of de aangesprokene in een andere wereld leeft. Jezus wordt wakker, beveelt de storm te gaan liggen en verwijt de leerlingen hun kleingeloof (Marcus 4:35-41). Een wonderlijk en paradoxaal verhaal. Jezus is vermoeid en in diepe slaap. Niets menselijks is Hem vreemd. Maar wat Hij zegt klinkt haast onmenselijk en hard. Hij is zo anders, zo vreemd en ontzagwekkend. De leerlingen raken bevangen door een mengeling van ontzag en vrees.

Zegt dit verhaal iets over vrijheid, en in het bijzonder onze innerlijke vrijheid? Ja en nee. Ja, want vrijheid is in de Bijbel iets anders dan verlost worden van alles wat ons bedreigt. Het gaat er niet om dat er geen invloeden van buitenaf meer zijn. Ook niet dat niets van buiten ons beperkt of bindt, of dat er niets onvoorspelbaars gebeurt. Vrijheid is in de Bijbel geen negatief, maar juist een positief begrip. Het is vrij-zijn-tot. Tot je bestemming komen, beantwoorden aan het goede, je verbonden weten met het eigene en bijzondere dat God in de schepping heeft gelegd en waar jij op je eigen individuele wijze mee vorm aan geeft. Deze positieve vrijheid is een vrijheid waarin God primair naar de mens toekomt en waarin van je wordt gevraagd om Gods goedheid toe te laten in je leven.

Het verhaal over de storm laat zien dat vrijheid iets anders is dan gevrijwaard zijn van allerlei narigheid en de grillen van het lot. Het gaat Jezus in het verhaal om iets anders dan stormen en de redding daaruit. Jezus vraagt een houding, een geloof, dat het bevangen zijn door deze machten overstijgt. Hij verlangt van zijn leerlingen een innerlijke ruimte en vrijheid waarin de storm niet meer telt en het leven wordt bepaald door toewijding en vertrouwen in Hem. 

Daarmee komen we bij het ‘nee’. Het verhaal laat ons zien dat de leerlingen nog helemaal niet toe zijn aan die innerlijke vrijheid, aan zo’n graad van onbevangenheid en toewijding. Ze tonen zich eerder bang dan bevrijd. Dat is eerlijk gezegd ook wat bij mij blijft hangen, in deze tijd en na lezing van dit verhaal. Hoe zou ik ooit voorbij mijn twijfel, angst en besef van onvermogen kunnen komen? Dat Jezus zijn leerlingen op hun ongeloof wijst, maakt mij eerlijk gezegd niet vrij; het drukt me met m’n neus vooral op mijn eigen beperktheid en gebondenheid aan aardse zekerheden. 
En toch……. Het geloof heeft de structuur van het ‘en toch’, zei iemand eens. Het is één van de meest geruststellende en troostende uitspraken die ik ooit heb gehoord over het christelijk geloof. Misschien is het juist wel de bedoeling van het verhaal dat ik me realiseer dat ik die openheid en onbevangenheid niet in mezelf hoef te zoeken. Dat die ons gegeven worden en niet het resultaat zijn van mijn inspanningen. 

Af en toe zie ik prille bewijzen van zo’n andere werkelijkheid. In die werkelijkheid zijn vrees, twijfel en tekort niet verdwenen, maar worden ze getransformeerd, onderdeel van een ander, groter verhaal. Van dat verhaal kan ik de reikwijdte en impact nauwelijks bevatten. Er is geen algemeen recept om tot dat besef te komen. Ieder mens gaat zijn eigen weg en heeft zijn eigen verhaal. Zelf denk ik aan blijken van onzelfzuchtige goedheid van mensen, aan de innerlijke grootsheid en toewijding van historische voorbeelden. Ik denk aan muziek – een pianist die erkent dat zelfs volstrekte atheïsten religieus worden bij het spelen van de partita’s van Bach. Ik denk aan ontmoetingen, momenten van gezien worden, momenten waarin dingen op hun plaats vallen en er niets hoeft, en aan zoveel meer, in het klein en in het groot – zelfs in tijden van crisis. 

Dr. Gerrit Glas 
Is psychiater en opleider bij de Dimence Groep en hoogleraar filosofie van de neurowetenschappen aan de Vrije Universiteit