In de breedste zin van het Woord

‘Echt waar’ en ‘heilig’, maar ook ‘een verhaal’ en ‘een leidraad, niet meer en niet minder’. Zomaar wat uitspraken over de Bijbel, gedaan door deelnemers aan het onderzoek dat we het aflopen jaar hebben gehouden. Twee vragen stonden daarbij centraal: Hoe is het gesteld met Bijbelgebruik in Nederland? En: Wat voor groepen kun je binnen Bijbellezend Nederland onderscheiden?

Het onderzoek laat zien op wat voor diverse manieren dat oeroude boek in onze moderne samenleving een rol blijft spelen, want 1 op de 5 mensen leest nog de Bijbel! Hieronder lichten we de belangrijkste uitkomsten toe.

… en ik zeg je tot welke kerk je behoort? Dat was tot niet zo lang geleden misschien nog een geldige uitspraak. Maar uit het onderzoek blijkt dat de ontzuiling ook zichtbaar is in de manier waarop Nederlanders de Bijbel lezen. Bij welke kerk iemand hoort, zegt lang niet altijd iets over hoe vaak en op welke manier hij of zij de Bijbel leest.  En het tegenovergestelde klopt ook: als je weet hoe vaak en op welke momenten iemand de Bijbel leest en hoe hij tegen dit boek aankijkt, kun je daaruit vaak nog niet afleiden welke kerk diegene bezoekt. Natuurlijk, er blijven verschillen, maar de scheidslijnen tussen allerlei groepen Bijbellezers lopen niet langer gelijk aan de kerkmuren. Er verbindt ons meer dan we denken – of in ieder geval verbindt de manier waarop we lezen ons met mensen van wie we dat misschien niet verwacht hadden.

De deelnemers aan het onderzoek werden ook gevraagd te omschrijven wat zij bedoelen met ‘Woord van God’ en ‘waarheid’. De antwoorden laten zien dat deelnemers uit alle groepen waarheid en goddelijke inspiratie met de Bijbel in verband brengen. Maar ook dat zij daarmee heel verschillende dingen bedoelen. Anders gezegd: één groep sprak over ‘woord van God’ en ‘waarheid’, punt. Anderen plaatsten hier nog iets bij: ‘waar, maar niet allemaal waargebeurd’, en ‘woord van God, maar in de taal van mensen’.

Over een paar dingen waren veel mensen het roerend eens: de Bijbel verrast (73,8%), stemt vrolijk (77,1) en geeft antwoord (75,5). Zelfs groepen die weinig actief in de Bijbel lezen, kozen hierbij eerder voor positieve dan negatieve begrippen. Maar evengoed waren mensen uit alle groepen het erover eens dat ze wel degelijk drempels ervaren: de ervaring dat de Bijbel confronterend kan zijn, het ingewikkelde taalgebruik, negatieve herinneringen aan ‘vroeger’, en de algemene indruk dat de Bijbel lastig te begrijpen is. Het lijkt wel alsof lezers de Bijbel waar, maar raar vinden.

Het is dus niet verwonderlijk dat ruim 70% van de deelnemers aangeeft graag hulp te willen bij het Bijbellezen. En dat is natuurlijk precies wat wij, Bijbelwetenschappers,  graag doen! De negatieve associaties met ‘vroeger’ en het soms confronterende karakter van de Bijbel kunnen (of willen) we niet wegnemen. Ingewikkeld taalgebruik is  met de Bijbel in Gewone Taal al een tijdje geen drempel meer. En wat het soort uitleg betreft waarnaar mensen op zoek zijn, bevestigt het onderzoek ons vermoeden dat huidige lezers informatie en inspiratie zoeken, maar het liefst voor zichzelf beslissen hoe ze een tekst uiteindelijk lezen. Geen tale Kanaäns dus, en ook geen jargon dat gekoppeld is aan een bepaalde kerkelijke traditie (want, zoals gezegd, kerkmuren bepalen al lang niet meer hoe we lezen). Wel uitleg die de Bijbel tot leven brengt: door lezers op onverwachte verbanden te wijzen, door iets te vertellen over de mensen achter de tekst, en door lezers uit te dagen om wat ze lezen ook daadwerkelijk in hun leven toe te passen. Een uitdaging die wij graag iedere dag weer aangaan.

Deze blog is geschreven door Anne-Mareike Schol-Wetter, Bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Als hoofd Bijbelgebruik is zij onder andere betrokken bij deBijbel.nl, het kinderblad Alef en de ontwikkeling van nieuwe uitgaven.