Het Onzevader in gewone taal
Het Onzevader is één van de bekendste, geliefdste en meest gebruikte teksten uit de Bijbel. Het is een tekst die christenen van alle plaatsen en uit alle tijden met elkaar verbindt. Het was daarom een logisch idee om de nieuwe woorden van de Bijbel in Gewone Taal juist via het Onzevader onder de aandacht te brengen.
Tegelijk is het Onzevader een tekst waarvan veel versies bestaan. Dat begint al in de Bijbel zelf: het gebed komt voor in Matteüs 6
Uit de reacties op bovenstaande filmpje blijkt dat de nieuwe woorden van de Bijbel in Gewone Taal gewaardeerd worden. Ze laten je op een nieuwe manier naar de tekst kijken. Het klinkt opeens veel toegankelijker. En juist bij een gebed dat je zelf ook bidt, is het waardevol als de woorden aansluiten bij je eigen taalgebruik en je eigen belevingswereld.
Er kwam ook discussie. Is deze vertaling in gewone taal wel een goede vertaling? Sommige reacties logen er niet om: onbetrouwbaar, helemaal fout! De eerste vraag moet natuurlijk zijn: over welke tekst hebben we het eigenlijk? Wat is de brontekst waaraan de vertaling wordt gemeten? De tekst in het filmpje, is de tekst van Matteüs 6:9-13:
[Noot: De laatste regels, vanaf ‘want u bent koning’, staan niet in de oudste Griekse handschriften. Daarom is dit gedeelte in de Bijbel in Gewone Taal tussen vierkante haken gezet]
Dit is een vertaling uit het Grieks. De vraag is dus: is deze vertaling van de Griekse tekst van Matteüs 6:9-13 correct? Ik denk van wel, en ik zal uitleggen waarom.
In de Bijbel in Gewone Taal wordt alles geformuleerd in gewone woorden, heel direct. Op zo’n manier dat lezers van nu de woorden van toen meteen begrijpen. Een Bijbelse manier van spreken, ‘dat uw naam geheiligd worde’, wordt meer rechtstreeks geformuleerd: ‘Laat iedereen u eren.’ Traditionele begrippen, zoals het ‘koninkrijk van God’ worden zo weergegeven dat de betekenis ervan goed overkomt: ‘uw nieuwe wereld’.
De zinnen zijn helder, doorzichtig. Dat zie je bijvoorbeeld in de derde bede. Dat Gods wil in de hemel gedaan wordt, is een gegeven. In de bede gaat het om de aarde: laat het daar ook, net zo, gebeuren.
Zo bedoelen andere vertalingen het ook, maar in de Bijbel in Gewone Taal zie je dat direct ‘Het dagelijks ‘brood’ waar we om vragen, staat voor voedsel, alles wat we nodig hebben om in leven te blijven. Het gaat over het dagelijks brood, dus echt letterlijk over ons voedsel, ons levensonderhoud. In de Bijbel in Gewone Taal is dat met ‘Geef ons vandaag het eten dat we nodig hebben’ duidelijk geformuleerd.
Maar dan komt het pijnpunt: ‘vergeef ons wat we fout gedaan hebben, want wij hebben ook andere mensen hun fouten vergeven.’ Dit is een zin waarover sommige lezers struikelen. Begrijpelijk. Want de meeste versies van het Onzevader hebben hier niet een verleden tijd, maar een tegenwoordige: ‘zoals ook wij vergeven ….’.
Zo staat het ook in de tekst van Lucas. Je komt het ook wel in vertalingen van Matteüs 6 tegen (zoals in de Statenvertaling). Maar de moderne vertalingen, die de wetenschappelijke uitgave van de Griekse brontekst volgen, kiezen allemaal voor een verleden tijd (NBV, GNB, WV). Dat doet de Bijbel in Gewone Taal ook. Waarom? Omdat dit volgens de huidige inzichten de oorspronkelijke tekst van Matteüs is. Dan moet je die ook volgen.
Misschien kijk je ervan op, als Bijbellezer. Maar als je even doorleest in Matteüs 6, blijkt meteen dat dit écht de bedoeling is. In de verzen direct na het Onzevader herhaalt Jezus namelijk precies dit punt: ‘Je moet andere mensen hun fouten vergeven. Dan zal je hemelse Vader ook jouw fouten vergeven. Maar als je andere mensen hun fouten niet vergeeft, dan zal je Vader ook jouw fouten niet vergeven.’ Precies dezelfde samenhang als in de vijfde bede. Zo staat het er bij Matteüs en zo is het vertaald.
Ik ben blij dat er al discussie is over de tekst nog vóór de Bijbel in Gewone Taal officieel is verschenen. Ten eerste natuurlijk omdat ik graag vertel over het vertaalwerk – hoe we steeds hebben gezocht naar een weergave die de brontekst rechtdoet en tegelijk een begrijpelijke tekst oplevert. Maar vooral omdat dit laat zien dat de Bijbel in Gewone Taal werkt: als de taal geen drempel meer vormt, bloeit het gesprek over de inhoud!
Dr. Matthijs de Jong, nieuwtestamenticus bij het Nederlands Bijbelgenootschap en een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.