Eerbiedskapitalen in de gereviseerde NBV

Het Nederlands Bijbelgenootschap werkt aan de revisie van de NBV uit 2004. Hierin worden de ‘eerbiedskapitalen’ weer gebruikt. Directeur Rieuwerd Buitenwerf licht dit besluit toe.

In 2020 hoopt het Nederlands Bijbelgenootschap de gereviseerde versie van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) te presenteren. Een van de meest opvallende veranderingen: de eerbiedskapitalen worden ingevoerd. Het gaat om hoofdletters bij de persoonlijk voornaamwoorden die verwijzen naar God, Jezus, of de heilige Geest.

In de NBV uit 2004 worden geen eerbiedskapitalen gebruikt. Zeer veel lezers betreurden dat. Bij vertaalpresentaties, maar ook in brieven en artikelen geven talloze gebruikers van de NBV aan hoe erg ze het vinden dat de eerbiedshoofdletters ontbreken. Dit geluid klonk bij het verschijnen van de NBV in 2004, en het is in de jaren die volgden gebleven.

Een van de doelen van de revisie van de NBV, die in 2017 van start is gegaan, is dat Bijbellezers de gereviseerde NBV in zijn geheel kunnen omarmen als hún vertaling. Bij de revisie nemen we daarom de inbreng van lezers mee. En dit geluid vroeg om een antwoord.

Een tijdlang is de verwachting geweest dat de eerbiedskapitaal aan het verdwijnen was, net zoals de hoofdletter uit respect verdwenen was uit algemene correspondentie in het Nederlands. Vanuit die gedachte leek het passend voor een eigentijdse vertaling om in die trend mee te gaan.

En er zijn bijkomende redenen om daar voor te kiezen: de voorleesbaarheid van een tekst neemt af als die vol staat met hoofdletters – als lezer ben je namelijk geneigd de nadruk te leggen op een woord met een hoofdletter. En daar komt bij dat de oudste Griekse en Hebreeuwse handschriften van de Bijbel ook geen hoofdletters kennen, dus je legt eigenlijk iets extra’s in de vertaling wat het origineel niet had.

Toch is er reden om op dit besluit terug te komen. De gewoonte om hoofdletters te gebruiken als je refereert aan God, Jezus of de heilige Geest is in het Nederlands blijven bestaan. In het Groene Boekje tref je de ‘religieuze eerbiedshoofdletters’ aan als richtlijn in het hoofdstuk hoofdletter uit respect. Voornaamwoorden die naar God verwijzen, schrijf je volgens deze richtlijn met een hoofdletter (‘ik geloof in Hem’; ‘God vergist Zich niet’ etc).

Een aantal jaar geleden heeft het NBG een gesprek gehad met de Nederlandse Taalunie. Daar is de vraag voorgelegd of de verwachting was dat deze hoofdletters op afzienbare termijn uit het Groene Boekje zouden verdwijnen. Voorlopig in elk geval niet, was het antwoord, hoewel de hoofdletters van respect wel tot de ‘softere’ grammaticale regels behoren; het zijn meer adviezen dan strikte regels. Daarbij komt: de regels zijn trendvolgend. En de voorzichtige trend uit de jaren zeventig en tachtig dat de religieuze eerbiedshoofdletter ging verdwijnen, is niet verder doorgezet. Sowieso zou ten minste één andere grote uitgever op gebied van geloof en religie moeten stoppen met de eerbiedshoofdletter om deze regel uit het Groene Boekje te krijgen.

Een goede kandidaat was het Nieuwe Liedboek voor de kerken dat in 2013 verscheen. Maar ook in het liedboek krijgen de persoonlijke voornaamwoorden die naar God, Jezus of de heilige Geest verwijzen, een hoofdletter. Dit is vergelijkbaar met het gebruik in Bijbelvertalingen als de NBG-vertaling uit 1951 en de Willibrordvertaling.

Aan het begin van het revisietraject hebben we de balans opgemaakt: het ontbreken van eerbiedshoofdletters is verreweg het meest besproken en meest betreurde item onder de gebruikers van de NBV, en de trend van het weglaten van eerbiedshoofdletters heeft niet doorgezet. Op grond daarvan heeft het NBG besloten in de gereviseerde NBV aan te sluiten bij de gangbare praktijk om de persoonlijke voornaamwoorden die naar God, Jezus of de heilige Geest verwijzen met een hoofdletter te schrijven.

Natuurlijk zijn de eerdere argumenten om zulke hoofdletters níet te gebruiken daarmee niet verdwenen, maar ze zijn niet doorslaggevend. Het gebruik van eerbiedshoofdletters zal bij sommige voorlezers leiden tot andere (of verkeerde) accenten, en het vergt op bepaalde plekken een vertaalbeslissing: zou hier wel of geen eerbiedshoofdletter moeten komen? Maar: voorlezen vergt altíjd een goede voorbereiding, en vertalen is altíjd kiezen. Het belang van een Bijbel die lezers zonder reserves kunnen gebruiken, weegt hier het zwaarst. Overal zien lezers immers eerbiedshoofdletters: in het liedboek, in de krant, in de ondertiteling van het journaal. Maar niet in hun Bijbel. Dat voelt niet goed, blijkens alle brieven.

Het invoeren van eerbiedshoofdletters in de NBV illustreert de werkwijze van het NBG in deze revisie: luisteren naar de lezers en gedegen onderzoek doen, om van daaruit een nog betere vertaling te maken.

Rieuwerd Buitenwerf, directeur Nederlands Bijbelgenootschap

​