Een zoen voor de mensenwereld

Door Peter Nissen

Er komt veel op ons af. Er is een klimaatcrisis, we zitten nog steeds in een pandemie, het populisme groeit, de politieke polarisatie is groot, de kloof tussen rijk en arm wordt dieper. Daaraan zie je hoe gebroken deze wereld is. En waar gebrokenheid is, is verzoening nodig. Laat dat woord, ‘verzoening’ nu precies het hart van de boodschap van de Schrift zijn.

‘De liefde van Christus beweegt de wereld tot verzoening en eenheid,’ zo luidt het thema van de elfde assemblee van de Wereldraad van Kerken, die komend najaar hopelijk in Karlsruhe kan plaatsvinden. Bij die Wereldraad zijn nu ongeveer 350 kerkverbanden uit meer dan 110 landen aangesloten. Om de zes tot acht jaar is er een wereldwijde samenkomst: christenen uit vele kerken en culturen ontmoeten elkaar rond een gemeenschappelijk thema.

Het is de eerste keer dat de woorden ‘liefde’ en ‘verzoening’ in het motto van een assemblee voorkomen. ‘Christus’ en ‘wereld’ vormen vertrouwde woorden in de motto’s. ‘Eenheid’ was ook al eerder aanwezig, namelijk in het thema van de assemblee van Nairobi in 1975. De nieuwkomers ‘liefde’ en ‘verzoening’ trekken nu dus extra de aandacht. Het eerste woord geeft aan waar heel de inzet van de kerken zijn startpunt vindt en het tweede woord waar die inzet op gericht is: liefde als het uitgangspunt en verzoening als het streven.

Het motto is ontleend aan de tweede brief van Paulus aan de christenen van Korinte. In het vijfde hoofdstuk van die brief spreekt Paulus over de verzoening. Veel Bijbelwetenschappers veronderstellen dat de tweede brief van Paulus aan de Korintiërs eigenlijk een samenvoeging is van enkele kortere brieven van Paulus. Het eerste deel is dan een brief geweest rond het thema verzoening en hoofdstuk 5 was het hart van die ‘verzoeningsbrief’. Het is de liefde van Christus die Paulus ertoe aanzet hierover te schrijven:

Daarmee begint alles. In het spreken en handelen van de man uit Nazaret, de Mensenzoon (een uitdrukking die meer dan tachtig keer voorkomt in het Nieuwe Testament), is de liefde van God voor de mensen, ja voor heel de schepping zichtbaar geworden. Met die liefde begint alles en wordt tegelijk ook alles anders. Want, zo zegt Paulus:

In Christus heeft God laten zien dat Hij zich met de mensen heeft verzoend. En aan de leerlingen van Jezus is de taak gegeven dat bekend te maken. Ons is ‘de verkondiging van de verzoening toevertrouwd’ (2 Korintiërs 5:19).

Over ‘verzoening’ zijn hele theologische bibliotheken vol geschreven. Er is ook veel ruzie over gemaakt. Christenen hebben elkaar veroordeeld omdat zij er verschillende opvattingen over de verzoening op nahielden.

Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. De oecumenische beweging is ontstaan om die verdeeldheid te boven te komen, dus om verzoening tussen kerken en christenen tot stand te brengen. Maar die verzoening is niet het einddoel van de oecumenische beweging. Haar einddoel is een gemeenschappelijke dienst aan de wereld. Het gaat uiteindelijk om verzoening en eenheid van de mensenwereld, en de verzoening van de kerken is niet meer dan een tussenstation en een hulpmiddel voor dat ultieme doel. De wereld heeft verzoening nodig. De vele crises die ik aan het begin van dit artikel noemde maken de gebrokenheid van de wereld zichtbaar.

Verzoening is geen willekeurig begrip uit de Bijbel. Integendeel, het vormt het hart van de boodschap ervan: verzoening is Gods bedoeling met de gekwetste, verdeelde en gewonde mensenwereld. In de Mensenzoon is die bedoeling zichtbaar geworden en het is aan ons om hier gezanten van te zijn. Wat houdt dat precies in? Het Griekse woord dat Paulus voor verzoening gebruikt, katallagè, gaat over het te boven komen van verdeeldheid. Het gaat om heelheid, om eenheid, om het helen van gebrokenheid. Het Griekse woord duidt ook op verandering en uitwisseling. Verzoening komt er niet vanzelf. Verzoening veronderstelt wederkerigheid en ommekeer: wij verzoenen ons met elkaar en daardoor worden wij andere mensen. Wij beginnen iets nieuws met elkaar. Het Nederlandse woord roept dat ook op: wij bezegelen onze nieuwe relatie met een kus. Want ‘zoenen’ in de betekenis van ‘verzoenen’ is afgeleid van ‘zoenen’ als ‘kussen’ (en in sommige oude woordenboeken zelfs ‘vrijen’). Zo komen ‘liefde’ en ‘verzoening’ bij elkaar.

Wij worden uitgedaagd tot liefdevolle verzoening, en wel omdat Gods liefde al aan die van ons is voorafgegaan. Hij heeft ons liefgehad nog vóór wij konden bedenken wat liefde is. Wij zijn geliefd en daarom kunnen wij ook liefhebben. Die liefde is Gods werk en vervolgens ook ons werk. Aan de slag dus: een zoen voor de wereld!

Peter Nissen
Emeritus-hoogleraar kerkgeschiedenis, spiritualiteitsstudies en oecumenica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij was acht jaar remonstrants predikant, maar keerde terug naar de kerk waarin hij opgroeide: de rooms-katholieke. Hij is voorzitter van de Beraadgroep Geloof en Kerkelijke Gemeenschap van de Raad van Kerken in Nederland.

In deze blog geeft Nissen de kern weer van de door hem te houden Oecumenelezing. Deze lezing wordt jaarlijks georganiseerd door de Raad van Kerken en wordt ditmaal gehouden op 13 mei 2022.