Een spannende gids bij de Bijbel

Kun je spannend schrijven over de Schrift? Jazeker! John Barton bewijst het met zijn dikke pil De Bijbel. Het boek, de verhalen en hun geschiedenis. Bijbellezen kun je vergelijken met een stadswandeling. Als ik een nieuwe stad binnenkom, begin ik er positief aan. Ik stap nieuwsgierig rond, meestal met de route van een stadsgids. Ik ga zo’n stad niet binnen met de twijfel: is het eigenlijk wel wat hier?

Zo is het ook met de Bijbel. Met de vraag ‘is het wel wat?’ kom je meestal niet ver. Maar als je onbevangen die stad van de Bijbelse verhalen in gaat, zonder vooroordelen, wat gebeurt er dan? Dan word je misschien wel opgenomen door de stad, dan beleef je mee, doe je ervaringen op, raak je de weg kwijt, vind je elkaar weer op een plein, drink je iets in een gezellig café… Kortom, dat zou best een mooie ervaring kunnen worden. Maar je moet wel wat weten over de stad om er een aardige tocht van te maken. Een gids bij je hebben, zoiets. Dat geldt ook als je kennismaakt met de Bijbel.

Het onlangs verschenen boek van John Barton De Bijbel. Het boek, de verhalen, de geschiedenis kan zo’n gids zijn. Barton wil zijn lezers leren om de Schrift onbevangen te lezen. Dus los van wat er allemaal daarna tot stand is gekomen in het jodendom en christendom. Want, zo zegt Barton: veel praktijken van Joden en christenen zijn niet rechtstreeks terug te vinden in de Bijbel. Het is een prikkelende gedachte: religieuze praktijken en de heilige tekst waarop die praktijken zich beroepen, kunnen uiteenlopen. Barton schrijft hierover: ‘De Bijbel is allesbehalve een credo of een ‘Belijdenis’ (…) het is een mengelmoes van materialen waarvan er maar weinig rechtstreeks de vraag beantwoorden wat er geloofd moet worden.’

Veel mensen zien de Bijbel als ‘een papieren dictator’. Die laten ze dan ook graag dicht. Te oud, te dik, een onneembare vesting. Er is een geschiedenisboek van gemaakt, terwijl de Bijbel dat niet is. Christelijke fundamentalisten – schrijft Barton – verafgoden de Bijbel maar begrijpen hem grotendeels niet. ‘Fundamentalisten vereren een Bijbel die niet echt bestaat, een volmaakte tekst die volmaakt weergeeft wat zij geloven.’ Barton ziet de Bijbel zeker niet als volmaakt (wat zou dat eigenlijk zijn trouwens?), maar dat betekent niet dat het een bundel boeken van slechte kwaliteit is. Integendeel, het is een rijke, diverse en diepzinnige verzameling. Een boek van mensen over hun ervaringen met God. Een bruisende stad vol stemmen. Heel het leven is erin te herkennen. De Bijbel is een bundel met verhalen, liederen, gebeden, sagen, mythen, historische verslagen. Even divers en complex als een stad.

Het is dus niet goed om massief te zeggen: ‘DE Bijbel zegt zus of zo.’ Wie dat beweert, zou de tegenvraag moeten krijgen: waar staat dat? In welk boek, aan wie gericht, in welke tijd? Het geheel van de Bijbel is zo rijk aan meningen, visies, overtuigingen, overlappingen en zelfs tegenstellingen, dat we aan de Schrift niet meer moeten toeschrijven dan zij kan hebben. En het mooie is, dat zij haar lezers uitnodigt om haar met wijsheid tegemoet te treden. Vrouwe Wijsheid in het boek Spreuken nodigt ons uit om zelf na te denken: ‘Wijsheid heeft zich opgesteld op een heuvel langs de weg, bij het kruispunt van de wegen (…) ‘Mensen, tot jullie roep ik (…). Onnozele mensen, word toch eens verstandig’ ( Spreuken 8:1-5).

Zoals met het bezoek aan een stad, zo is het ook met de Bijbel: je gaat op zoek naar het centrum, waar het hart klopt. Dat probeert ook Barton. Maar is er een centrum? Dat blijkt lastig, omdat de Bijbel een rijke bibliotheek is én omdat er al snel allerlei interpretaties ontstonden. Om die weer los te weken van de oorspronkelijke tekst, is een pittige klus. Onbegonnen werk, vindt Barton zelfs. Toch heb ik daar wel een vraag bij: is het echt zo dat je vanwege de grote diversiteit geen kernthema’s kunt vinden?

Ik ben al met al onder de indruk van Bartons pleidooi om de Bijbel te lezen met vrijheid van interpretatie én met toewijding aan het geloof. Ook al schrijft hij soms wel wat zwart-wit en kun je erover van mening verschillen. Het boek is dik, maar als iemand, bijvoorbeeld van het Nederlands Bijbelgenootschap, een samenvatting schrijft met gespreksvragen, is het een prachtige gids voor een spannende wandeling door de Bijbelverhalen.

Jos van Oord
is emeritus predikant in de Protestants Kerk in Nederland en NCRV-presentator.

N.a.v.: John Barton: De Bijbel. Het boek, de verhalen en hun geschiedenis. De Bezig Bij, Amsterdam, 2019. Prijs € 49,99.
De Brit John Barton (1948) was tot 2014 hoogleraar theologie in Oxford en heeft in zijn academische carrière veel boeken geschreven over de interpretatie van de Bijbel. Hij is sinds 1973 priester binnen de Anglicaanse kerk.