Vertalingen van de Societas Hebraica Amstelodamensis

Vanaf 1974 zijn er van tien Bijbelboeken vertalingen verschenen in de serie ‘Een vertaling om voor te lezen’ onder verantwoordelijkheid van de Societas Hebraica Amstelodamensis (SHA).

De vertalingen zijn bedoeld voor gebruik in liturgie en bij studie.

De Societas Hebraica Amstelodamensis is in 1961 door Martinus Beek en anderen opgericht. Het studiegezelschap zet zich in voor de bestudering van de Hebreeuwse Bijbel in de traditie van de zogeheten ‘Amsterdamse School’. Dat houdt vooral in dat er aandacht is voor de theologische hoofdlijnen van de Hebreeuwse Bijbel en ook voor de manier waarop deze doorgetrokken worden in joodse en christelijke tradities.

De vertaalmethode in de SHA-vertalingen kan omschreven worden met de term ‘idiolect’. Dat houdt in dat, voor zover het Nederlands dat toelaat, Hebreeuwse taalkenmerken blijven doorklinken in de vertaling. De vertalers richten zich op het eigene van de Hebreeuwse taal in de Bijbelse teksten. Dit geldt vooral voor de samenhang en de verwijzingen die de Hebreeuwse tekst met allerlei stilistische middelen biedt. Een belangrijk middel is de herhaling van woorden of woordstammen, die zo de structuur van de tekst bepalen (‘Leitwortstil’). Voor zulke stijlmiddelen van de Hebreeuwse tekst zoeken de vertalers, zoveel als mogelijk is, naar Nederlandse equivalenten. Ze streven in de vertaling een vorm na die eenzelfde effect heeft als de oorspronkelijke tekst. Zo krijgt de lezer de mogelijkheden om het eigen gezicht van de tekst en daarmee het eigen karakter ervan waar te nemen.

De SHA-vertalingen zijn gemaakt vanuit de overtuiging dat deze aandacht voor het eigene van de Hebreeuwse taal het meest recht doet aan de stijl van de brontekst. De vertalers willen daarbij de eerste richtlijn van de Statenvertalers volgen:

Ook Martin Buber en Franz Rosenzweig hebben de SHA-vertalers geïnspireerd zorgvuldig bij de oorspronkelijke tekst te blijven, zoals zij dat geprobeerd hebben in hun Verdeutschung. Treffend is de wijze waarop Rosenzweig formuleerde wat ‘vertalen’ is:

Een derde inspiratiebron is Everett Fox, die onder andere de Thora volgens de principes van Buber en Rosenzweig in het Engels vertaalde en schrijft:

De uitgangspunten van de SHA-vertalingen zijn goed verwoord door Klaas A.D. Smelik in zijn bijdrage ‘Concordant of idiolect vertalen?’ in: Met Andere Woorden 20/3 (september 2001), 3-9 en in zijn bijdrage in de Naardense Bijbel: ‘Idiolect, concordant of doeltaalgericht? Bijbelvertalen in het jaar 2004’, Vught 2004, 1632-1642. Verder zijn de ‘Twintig Stellingen’ van Maria de Groot (1980) als leidraad van belang, herdrukt in H. Blok e.a. (red.), Om voor te lezen – Miqra, Amsterdamse Cahiers Suppl. Series 4, Maastricht 2005, 63-71.

De vierletterige godsnaam JHWH, die volgens joodse traditie wordt uitgesproken als ‘Adonai’ (‘HEER’) of als ‘Ha-Sjem’ (‘de Naam’) wordt in de SHA-vertalingen sinds 1985 weergegeven met ‘HEER’. De weergave met JHWH leidde als vanzelf tot een uitspraak van JHWH met de klinkers -a-è-. Het bezwaar daartegen was dat de godsnaam, die het eigenlijke geheim van de Bijbelse verkondiging aanduidt, zo tot een godennaam wordt gemaakt.

De weergave met ‘(de) HEER’ is niet altijd toepasbaar. De Statenvertaling duidt bijvoorbeeld de woorden ‘adonai JHWH’ in het Nederlands aan met ‘de Heere HEERE’. Dat is niet wenselijk. De Masoretische Tekst brengt in dit geval de lezer het woord èlohim, ‘god’, op de tong. Dit leidde tot de oplossing om de door de Masoretische Tekst ingegeven uitspraak te vertalen, en door middel van hoofdletters aan te duiden dat de godsnaam voorkomt.

De volgende variaties doen zich voor:

In de vertaling van Jozua (2013) is weer voor de weergave JHWH gekozen. Daarmee is aan de lezers vrijheid gegeven hun eigen keuze te maken bij de uitspraak van de godsnaam.

In navolging van Martin Buber zijn de boeken kolometrisch gedrukt, met de bedoeling om duidelijk te maken dat de tekst voorgelezen dient te worden. De mondelinge interpunctie is visueel gemaakt. Dit ligt in de lijn van het feit dat Tenach in het Hebreeuws ook Mikra, ‘voorlezing’, wordt genoemd. Door de vertaling te her-lezen worden de Bijbelse teksten vertrouwder en komt de gedachtewereld van de schrijvers dichterbij.

Voor de publicatie op debijbel.nl (2023) is steeds de tekst van de laatste druk overgenomen. Evidente fouten zijn verbeterd.

Genesis. Hebreeuwse tekst en Nederlandse vertaling, [vert. door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Haarlem/Amsterdam 1999.

Vertalers: Richtsje Abma, Liet van Daalen, Karel Deurloo, Hanna van Dorssen, Arie Lambo en René Venema.

Jozua. Vanuit het Hebreeuws in het Nederlands vertaald, [vert. door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Heerenveen 2013.

Vertalers: Evert van den Berg, Marieke den Braber, Karel Deurloo, Mirjam Elbers, Arie Lambo (1931-2011), Piet van Midden en Willien van Wieringen.

Van Richteren zijn drie versies verschenen.

Richteren. Een vertaling om voor te lezen, [vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Haarlem/Boxtel 1982 [2^e druk 1984].

Vertalers: Hanna Blok, Dries Blokker, Peter Booij, Aleida G. van Daalen, Karel Deurloo, F.J. Hoogewoud, Corja J. Menken-Bekius, Klaas A.D. Smelik in samenwerking met Maria de Groot.

Richteren. Ruth, vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis, Een vertaling om voor te lezen, Haarlem/Boxtel 1988.

Revisie en correctie: Hanna Blok, Peter Booij, Aleida G. van Daalen, Karel Deurloo, Bert Dicou, Jaap van Dorp, F.J. Hoogewoud, Elsbeth Kassies, René Venema en Jan Wagenaar.

Richteren. Hebreeuwse tekst en Nederlandse vertaling, [vert. door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Haarlem/Amsterdam 2001.

Revisie: Hanna Blok, Dries Blokker, Leo van den Bogaard en F.J. Hoogewoud.

Van Ruth zijn twee versies verschenen.

Ruth. Een vertaling om voor te lezen, [vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Amsterdam/Boxtel 1974.

Vertalers: M.A. Beek, M. Boertien, Aleida G. van Daalen, B. Hemelsoet, F.J. Hoogewoud, M.J. Mulder en N.A. van Uchelen in samenwerking met Maria de Groot.

Richteren. Ruth, vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis, Een vertaling om voor te lezen, Haarlem/Boxtel 1988.

Revisie en correctie: Hanna Blok, Peter Booij, Aleida G. van Daalen, Karel Deurloo, Bert Dicou, Jaap van Dorp, F.J. Hoogewoud, Elsbeth Kassies, René Venema en Jan Wagenaar.

Prediker. Hebreeuwse tekst en Nederlandse vertaling, [vert. door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Haarlem/Amsterdam 2008.

Vertalers: Hanna Blok, Dries Blokker, Leo van den Bogaard en F.J. Hoogewoud.

Van Hooglied zijn vier drukken verschenen.

Hooglied. Hebreeuwse tekst en Nederlandse vertaling, [vert. door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,]

Vertalers: Hanna Blok, Leo van den Bogaard, Peter Booij, Bert Dicou en F.J. Hoogewoud.

Amos. Obadja. Jona, vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis, Een vertaling om voor te lezen, Haarlem/Boxtel 1986.

Vertalers: Hanna Blok, Dries Blokker, Peter Booij, Aleida G. van Daalen, Karel Deurloo, F.J. Hoogewoud, Klaas A.D. Smelik.

Van Jona zijn twee versies verschenen.

Jona. Een vertaling om voor te lezen, [vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis,] Amsterdam/Boxtel 1977.

Vertalers: M. Boertien, Aleida G. van Daalen, K.A. Deurloo, B. Hemelsoet, F.J. Hoogewoud, Corja J. Menken-Bekius, M.J. Mulder in samenwerking met Maria de Groot.

Amos. Obadja. Jona, vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis, Een vertaling om voor te lezen, Haarlem/Boxtel 1986.

Revisie: Hanna Blok, Dries Blokker, Peter Booij, Aleida G. van Daalen, Karel Deurloo, F.J. Hoogewoud, Klaas A.D. Smelik.

Micha, vert. uit het Hebreeuws door de vertaalgroep van de Societas Hebraica Amstelodamensis, Een vertaling om voor te lezen, Haarlem/Boxtel 1991.

Vertalers: Hanna Blok, Peter Booij, Bert Dicou, F.J. Hoogewoud en Jan Wagenaar.