Luther en het onwaarschijnlijke geschenk

Wat kunnen wij leren van Luther? Bijbelwetenschapper Matthijs de Jong neemt je mee in het verhaal van Luther en de waarheid die hij in het evangelie herontdekte.

Gods genade, het enige dat ons kan redden uit de macht van het kwaad, valt ons niet toe dankzij onszelf, maar ondanks onszelf. Dat is de waarheid van het evangelie die Luther herontdekte. Dit maakt de redding waarop we hopen vanuit menselijk oogpunt onlogisch, onwaarschijnlijk. Het is tegen alle verwachting in.

Het is verleidelijk om een karikatuur te maken van de positie waartegen Luther zich afzette. Alsof hij omringd was door lieden die meenden dat ze zichzelf wel konden redden. Dat was niet het punt. Iedereen verwachtte de redding van God.  Maar je kunt daar op twee verschillende manieren tegenover staan. Je kunt menen dat die redding je toevalt dankzij je eigen opstelling, dankzij je eigen gedrag dat jou een ‘waardige kandidaat’ voor Gods genade maakt, of dankzij je stapel aflaten. Of je kunt, zoals Luther deed, benadrukken dat je dit geschenk ontvangt ondanks jezelf.

Ik las deze zomer een fantastisch boek: Paul and the Gift, geschreven door John Barclay. Het boek gaat over ‘genade’: het laat zien wat Paulus bedoelt als hij erover schrijft, en het laat zien hoe dit is opgevat in de twintig eeuwen van christelijke traditie ná Paulus. Luthers ideeën spelen hierin natuurlijk een belangrijke rol.

Ik heb uit dit boek geleerd dat Luther als uitlegger nogal vrij om ging met de brieven van Paulus. Hij interpreteerde die niet vanuit hun oorspronkelijke historische omstandigheden, maar las ze met de ogen van zijn tijd. Daardoor is hij misschien niet de meest betrouwbare exegeet van Paulus’ brieven. Maar tegelijkertijd haalde hij er wel een diepe waarheid uit: het evangelie doorkruist alle menselijke verwachtingen. Als mens kun je alleen maar de onwaarschijnlijkheid van de redding aanvaarden, in plaats van die zeker te willen stellen en er vat op willen krijgen. Overgave in plaats van controlezucht.  

En dus vroeg ik me af: welke les zouden wij er voor onze eigen tijd uit kunnen trekken? Luther streed tegen de uitwassen van zijn tijd. Hoe is dat vandaag? De plaag van onze tijd heet mooi weer spelen. We doen het haast ongemerkt: onze tekortkomingen en missers maskeren achter een façade van succes. De illusie van perfectie in stand houden. En niet alleen naar buiten toe spelen we mooi weer. Wat erger is: ook naar onszelf. We drukken onze fouten weg, steken onze kop in het zand, vegen alles zo snel mogelijk onder het tapijt, om maar de schijn op te houden. Maar het werkt niet. Het maakt je onecht, het holt je van binnen uit.

Wat kunnen we anders doen? Overgave in plaats van controlezucht. Sola gratia is geloven in Gods goedheid en mildheid zonder dat daarbij enige waardigheid van onze kant bij te pas komt. Maar dan moeten we die mildheid ook naar onszelf toe in acht nemen. Wees mild voor jezelf, zoals God dat is. We hoeven niet iets hoog te houden, geen schijn van perfectie op te houden. Je hoeft niet eerst die ‘waardige kandidaat’ te zijn voordat je jezelf accepteert.

Want het gaat er niet om wat je voorstelt in eigen ogen of in de ogen van anderen. Het gaat erom wat God voor jou wil betekenen. Dat komt prachtig naar voren in 2 Korintiërs 12, waar Paulus schrijft over de diepe waarheid die God hem leerde: “Ik ben goed voor je, meer heb je niet nodig.” (1 Korintiërs 12:9, Bijbel in Gewone Taal).

Deze blog is geschreven door Matthijs de Jong, hoofd Vertalen bij het Nederlands Bijbelgenootschap.

Voor wie meer wil weten…
literatuurverwijzing

John M.G. Barclay, Paul and the Gift, Grand Rapids: Eerdmans, 2015 (672 pagina’s). Dit boek biedt een nieuw inzicht in de denkbeelden van Paulus over Gods genade als de bron van redding tegen de achtergrond van Paulus’ tijd, en laat zien hoe Paulus’ brieven in de geschiedenis van het christendom werden uitgelegd en geactualiseerd. Onder de specialisten staat dit boek zeer hoog aangeschreven. Het is helder geschreven, maar vraagt wel om enige kennis van het vakgebied.