De wijsheid in Spreuken: nadenken over het dagelijks leven

Met welke mensen ga je om, en wie kun je maar beter uit de weg gaan? Wat is not done als je bij een belangrijk persoon aan tafel zit? Hoe bereik je de doelen die je in je leven hebt gesteld? Zomaar vragen waar veel mensen zich mee bezighouden. Vragen van alle tijden. Ook in de Bijbel vind je ze terug, vooral in het boek Spreuken. En de les die Spreuken je meegeeft is: vragen maakt wijs! 

De wijsheid in het boek Spreuken is levenswijsheid. Dat wil zeggen: kennis die je  opsteekt door te leren van alledaagse ervaringen – natuurlijk het meest van gemaakte fouten. Als je wijs bent, weet je wat er van jou in bepaalde situaties wordt verwacht.

Maar die wijsheid komt je niet aanwaaien. Het boek Spreuken is een bron van wijsheid. Het staat vol met rake observaties en dringende waarschuwingen. Het spoort je aan om op het rechte pad te blijven. Om rechtvaardig te zijn als mensen onrecht wordt aangedaan. Om eerlijk te zijn als de leugen regeert.

In Spreuken 20 zijn verrassende voorbeelden van de zogenoemde Bijbelse wijsheidsliteratuur te vinden. Het hoofdstuk behoort tot het gedeelte waarin de oudste Bijbelse spreuken zijn verzameld (Spreuken 10-22). Allerlei onderwerpen komen langs, waaronder spreuken over de desastreuze gevolgen van dronkenschap en de gevaren van luiheid en asociaal gedrag. Welke wijsheid wil de auteur van Spreuken hierover meegeven?

Van deze spreuk leer je dat je van een dronkenman weinig goeds kunt verwachten. In de Bijbel wordt zo iemand een spotter genoemd. Dat is iemand die zich niets aantrekt van wat fatsoenlijk en rechtvaardig is, en het ook met de waarheid niet zo nauw neemt. Dat krijg je als je je te buiten gaat aan wijn en bier: dan heb je jezelf niet meer in de hand. Dan verpruts je de kans om door anderen serieus genomen te worden.

Met deze waarschuwing bedoelt de auteur dat je moet leren alles op de juiste tijd te doen. Het gaat er dus niet om mensen bij hun arbeid op te jagen. Daardoor ontstaat stress. De spreuk is juist een aansporing om planmatig te werken. Pas als je de ene taak goed hebt gedaan, kom je aan de andere toe. Pak je je werk op die manier aan, dan heb je daar profijt van. Dan hoef je als je niet al te veel pech hebt, geen gebrek te hebben.  

De les van deze spreuk is dat je in de sociale omgang in het voordeel bent als je gespitst bent op wat andere mensen beweegt en bezighoudt. Vaak zijn mensen namelijk alleen maar uit op eigen voordeel en hebben ze een dubbele agenda. Als je zelf succesvol wil zijn, is het goed om erop bedacht te zijn dat mensen bepaalde zaken voor je verborgen houden.

Wie het boek Spreuken leest, komt terecht in een wereld en een cultuur die anders is dan de onze. Maar we ontmoeten daarin mensen die voor dezelfde levensvragen staan als wij. Mensen die gevangen zitten in ingewikkelde sociale structuren, maar die hun leven op orde willen krijgen en hun energie willen steken in wat werkelijk waardevol en verrijkend is.

Met de adviezen van Spreuken kunnen we lang niet altijd uit de voeten. Wat ons verbindt met de wijzen uit het verre Bijbelse verleden zijn soms de antwoorden, maar nog veel vaker de vragen die het dagelijks leven hun stelde. Daarop te reflecteren maakt mensen wijs.

Deze blog is geschreven door dr. Jaap van Dorp, Bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Als vertaler werkte hij onder andere mee aan de Nieuwe Bijbelvertaling en de Bijbel in Gewone Taal.