gelijkenis: genre
Een gelijkenis is een genre, omdat er formele en inhoudelijke kenmerken zijn die steeds terugkomen. Bovendien hebben de gelijkenissen steeds een vergelijkbaar doel.
Doel van gelijkenissen
Gelijkenissen worden gebruikt om iets uit te leggen, te illustreren en te onderwijzen. Een gelijkenis wil met iets bekends (een beeld uit het dagelijks leven) uitleg geven over iets onbekends (het koninkrijk van God). Jezus zelf legt dit uit in Matteüs 13:34-35 door Psalm 78:2 te citeren: ‘Ik zal het woord nemen en spreken in gelijkenissen; ik zal bekendmaken wat sinds de grondvesting van de wereld verborgen was.’ Jezus wil met gelijkenissen het verborgene aan het licht brengen.
Op een andere plek in het evangelie wordt uitgelegd hoe het dan kan dat niet iedereen de gelijkenissen van Jezus begrijpt. In Matteüs 13:14-15 wordt Jesaja 6:9-10 geciteerd. In de tijd van Jesaja kon het volk van Israël het woord van God niet begrijpen vanwege hun zonde. De mensen die Jezus niet volgen zijn te vergelijken met de mensen die niet luisterden naar de woorden van Jesaja.
Kenmerken van een gelijkenis
Gelijkenissen gaan deels over het dagelijks leven (ze moeten voorstelbaar zijn), maar bevatten vaak ook elementen die juist afwijken van de dagelijkse gang van zaken (ze moeten verrassen). De volgende aspecten maken van een gelijkenis een eigen genre:
- Een gelijkenis bestaat uit een verhaal dat tot op zekere hoogte realistisch is.
- Het verhaal (beeld) verwijst naar een theologische les (zaak).
- De verbinding tussen beeld en zaak wordt vaak benoemd. Vaak begint een gelijkenis met een inleidende zin die alvast het onderwerp van de gelijkenis verklapt (‘het koninkrijk van God is als een sleepnet’). Ook de interpretatie of les aan het einde van een gelijkenis (‘wees dus waakzaam’) is een voorbeeld van zo’n verbinding tussen beeld en zaak.
- Een gelijkenis is een verhaal is dat naar een climax toewerkt. De clou van het verhaal heeft met die climax te maken.