Wat zegt de Bijbel over zelfdoding?

Volgende week is het weer Blue Monday, de dag waarop we volgens een volstrekt onwetenschappelijke berekening allemaal het meest neerslachtig zijn. Je kunt er lacherig over doen, maar dat neemt niet weg dat depressie wel degelijk een veelvoorkomende ziekte is. Soms voelt het leven dan echt onhoudbaar. Kan de Bijbel dan nog iets betekenen? Bram Oudenampsen schreef er een blog over, op grond van zijn ervaringen bij een instelling voor geestelijke gezondheidszorg.

Die verhalen ken ik inmiddels beter dan me lief is. Van dichtbij heb ik een paar keer meegemaakt hoe ingrijpend zo’n heftige gebeurtenis is voor familie, vrienden, naasten en geliefden. En hoe moet het voor de persoon zelf zijn geweest in het laatste moment?

Daarom lees je hieronder geen pasklare antwoorden, maar deel ik een verhaal over hoe ik mijn weg hierin probeerde te zoeken tijdens mijn stage als geestelijk verzorger in de psychiatrie.
Een weg tussen de woorden van Bijbel en het dagelijks leven, tussen ideaal en werkelijkheid.

*****

Het gesprek valt even stil. 

‘Ik snap het ergens ook nog wel,’ zegt Tim. 
‘Soms is het zo duister in je hoofd, dan wil je daar gewoon vanaf.’
De anderen in de groep vallen hem bij. 

Enkele dagen geleden heeft een van de groepsleden van de acute dagbehandeling waar ik stage loop, geprobeerd een einde aan zijn leven te maken. Ze zijn bij elkaar gekomen om erover door te praten.

‘Het is ook gewoon een ziekte, hè?’ gaat Tim verder. ‘Het is echt niet zo dat je ineens bedenkt om zoiets te doen. Het is al zo lang zo donker, daar wil je iets aan doen. En om eerlijk te zijn… Ik… ik heb die gedachten vaak ook wel.’
De anderen kijken voor zich uit naar de grond en sommigen knikken instemmend. 
Betrapt omdat hun eigen gedachten ineens zo naakt op tafel liggen.

‘Het is wel fijn om te horen dat anderen dat soms ook denken,’ zegt Tomas. 

‘Maar ja’, zegt Amber, ‘wij begrijpen dat misschien nog van elkaar, maar daarbuiten begrijpt niemand dat. 
Als mensen een gebroken been hebben, is het zichtbaar. Maar wie ziet nou een gebroken ziel?’ 

‘Ja,’ valt Merel haar bij, ‘en als ik dan lach, dan zeggen mensen meteen: “Maar je was toch depressief?” Hallo! Alsof ik niet eens meer kan lachen!’
De groep lacht.

‘Kun je me uitleggen wat een depressie met je doet? Wat er dan in je omgaat?’ vraag ik.

Tim is even stil en begint dan te vertellen.

‘Een depressie is alsof je in een verlichte kamer staat en het licht ineens uitgaat. 
Het is donker. 
Je ziet donker. 
Je voelt de duisternis in je hele lijf.

Je moet je opnieuw leren bewegen door die kamer. Ergens weet je nog wel waar alles staat, maar je ziet en ervaart het nu heel anders. 
Spullen die vroeger mooi waren, lijken nu ineens niets meer waard. De glans en glinstering die ze hadden in de tijd dat het zonlicht ze bescheen, is verdwenen in de duisternis. 
Mensen die je voorheen je vrienden noemde, blijken jou nu ineens niet meer te zien. Alsof je zelf bent opgegaan in de duisternis. Eenzaam en alleen word je aan je lot overgelaten.
Soms blijft het zwart. Een nachtmerrie die niet lijkt te eindigen.’

*****

De woorden van Tim klinken nog na in mijn hoofd. 
Ik moet denken aan het einde van Psalm 88.

Veel psalmen eindigen met lofgezang en mooie muziek. Maar op het einde van deze psalm zitten we nog steeds in de depressie. 

Deze psalm helpt me eraan herinneren dat het leven niet altijd maakbaar is en dat ik moet oppassen om te denken dat er simpele en hapklare oplossingen zijn voor zulke complexe dingen als zelfdoding. Ook als het gaat om Bijbelse antwoorden op deze vragen.

De psalm helpt me om niet  – zoals de vrienden van Job – met mijn eigen verhaal (of theologie) aan te komen bij iemand die hiermee worstelt, maar gewoon naast hem of haar te gaan zitten, stil te zijn en te luisteren. Zonder mijn eigen verhaal, zonder pasklare antwoorden.

De psalm laat me ook zien dat er zelfs voor de donkerste gedachten en gevoelens ruimte is bij God. Ook die staan in de Bijbel. Léon van Ommen verwoordt het wat mij betreft treffend als hij het volgende zegt: 

‘Deze donkere psalm mag het zijden draadje zijn waaraan jouw geloofsleven hangt als je gelooft tegen beter weten in, als jouw enige gezelschap de duisternis is. Er is niets mis met je geloof als je deze psalm van harte kunt bidden. Integendeel, Psalm 88 is de troost dat ook de donkerste ervaringen een plaats mogen hebben in de omgang met God.’ 

Dat bid ik jou ook toe als je hier momenteel doorheen gaat. Of als je ermee te maken hebt als partner, vriend of familie.  

Heb je hulp nodig?
Dan kun je contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0900 0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl.

Bram Oudenampsen
Bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap.